નિત્યક્રમથી પરવારીને શીલા ડ્રેસિંગ ટેબલ પાસે બેઠી. બહુ પ્રેમથી બકુલે એના માટે લાવેલ કાંસકો માથામાં ફેરવતા વિચારે ચઢી ગઇ કે પોતાના સોનેરી ઝાંયવાળા લાંબા અને મુલાયમ કેશ જે બકુલને કેટલા ગમતા તે આજે ટૂંકા, બરછટ અને સફેદ થઇ ગયા હતા. બકુલના ગયા પછી હવે કોના માટે સારસંભાળ કરવી એમ વિચારી એ પોતાના વાળ તરફ ઉદાસ થઇ ગઇ હતી.
પોતાના પ્રપંચી પતિઓના રંગે રંગાઇ ગઇ હતી એ દીકરીઓ અને જમાઇઓ જો નિર્લજ્જ થઇ પોતાની સાથે આવું બેહૂદું વર્તન કરતા હોય અને એની લાગણીને ઠેસ પહોંચાડતા હોય તો એમની લાગણી ન દુભાય તેવા સતત કરાતા પ્રયત્નો એણે શા માટે ચાલુ રાખવા જોઇએ? એ ભલે મારી દીકરીઓ છે પણ હું તેમની સાન ઠેકાણે પાડી દઇશ. હું તેમની મા છું મા, અને તેમને બતાવી દઇશ કે આ પ્રેમાળ અને હેતાળ શીલા અત્યાર સુધી એમના તરફથી થતા પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ અત્યાચાર સહન કરતી આવી છે. એ જો મા મટી શીલા બની જ્યારે હુંકાર કરશે તો રણચંડી બની જશે. હજુ આ કૃશ દેહના હૈયામાં ગજબની તાકાત છે એ બતાવી દઇશ. ત્યારે આયનામાં પ્રતિબિંબીત થતી શીલાએ એને પ્રોત્સાહિત કરતા કહ્યું,
‘શીલા, હવે આજ જુસ્સો કાયમ રાખજે. જરા પણ ઢીલી અને પોચકી થયા વગર….’
‘હા… હવે હું મા મટીને શીલા બની જઇશ. શીલા. એક ક્યાંથી પણ હટાવી ન શકાય એવી અચળ શીલા.’ એમ સ્વગત કહી એ આજે પહેલી વખત મુક્ત મને હસી.
પોતાના માટે કપડાં કાઢવા કબાટ ખોલ્યો તો બીજા ખાનામાં બકુલના કપડાં જોઇ એનું મન ભરાઇ આવ્યું અને એની નજર કપડાંની થપ્પીમાં સૌથી નીચે મુકાયલા, બકુલ માટે પોતે ખાસ લાવેલ આસમાની શર્ટ પર પડી. કેટલી વખત એના આગ્રહથી બકુલે પહેરેલા એ શર્ટનો કોલર પણ હવે ફાટી ગયેલો. ત્યારે બકુલે કહ્યું હતું કે હવે આ શર્ટ ઘરડું થઇ ગયું છે અને ત્યારે બંને કેવા હસેલા. બકુલને તે ભલે હવે પહેરવાનું નહોતું પણ સરસ ઇસ્ત્રી કરાવીને યાદગીરી તરીકે શીલાએ સાચવી રાખેલું. શીલાએ કપડાની થપ્પી ઉંચી કરી એ શર્ટ પ્રેમથી બહાર કાઢ્યું અને તેને પોતાના ગાલે લગાડ્યું તો તેમાંથી એક કવર સરી પડ્યું. શર્ટ કોરાણે મુકી એ કવર ખોલ્યું તો એમાં બકુલનો કેન્સર હોસ્પિટલનો રિપોર્ટ હતો.
શીલા ભૂતકાળમાં સરી પડી. જ્યારે આ ફલેટ ખરીદવાની વાત થઇ ત્યારે એણે કેટલી આનાકાની કરેલી. પણ બકુલ જેનું નામ. તે અવારનવાર કહેતો, ‘કલ કરે સો આજ કર, આજ કરે સો અબ, અવસર બીતા જાયગા તો કરેગા કબ?’ સમજ્યા મારી રાણી?
પોતા પાસે સારી એવી રકમ હતી અને જુના ચાલીવાળા ફલેટના પણ સારા પૈસા મળે એમ હતા, તો જુહુ જેવા વિસ્તારમાં ફલેટ લેવાનો ક્યારનું બકુલે જોયેલું સ્વપ્ન સાકાર થયું અને પ્રોપર્ટી લે-વેચ કરનાર તેના મિત્રની સલાહથી લેવાઇ ગયો. બંને આ નવા ફલેટ અને આસપાસના વાતાવરણથી ટેવાઇ જવા લાગ્યા અને એક રાતે બજારમાંથી ઘેર આવેલ બકુલ ફસ દઇને બેસી ગયો ત્યારે તેનો જરા વ્યગ્ર ચહેરો જોઇ પાણી આપતા શીલાએ પુછ્યું,
‘બકુલ, આજે વધારે થાક લાગી ગયો નહી?’
‘હા, તારી વાત સાચી છે, પણ હાથમાં લીધેલા કામ પૂરા તો કરવા જ જોઇએ ને?’
‘ખોટી દોડાદોડ ન કરો અને હવે આ ઉમર નથી આટલી દોડાદોડની. બાકીના કામ પછી પણ થઇ શકે. પહેલું સુખ તે જાતે નર્યા.’
‘તને તો ખબર છે આ ‘પછી’ શબ્દ મને ક્યારે ગમ્યો નથી…કલ કરે સો….’
‘બસ બસ, હું તમારૂં બ્રહ્મવાક્ય જાણું છું, પણ તમને જ્યારે આમ થાકી ગયેલા જોઉ છું ત્યારે મારો જીવ બળે છે.’
બકુલના મિત્ર એજંટે આવીને શીલાને સમાચાર આપ્યા કે આ તમારા ફ્લેટની આકારણી કરાવતા ખબર પડી કે સાહજીક આ ફલેટની રકમ બે કરોડ ઉપજે એમ છે. સાંભળી શીલાની આંખોમાં એક નવી ચમક આવી ગઇ અને પોતાના જમાઇઓના રંગે રંગાએલી પોતાની સગી દીકરીઓ એને ઘર વેચવા માટે તેને આગ્રહ…. ના દુરાગ્રહ શા માટે કરતી હતી તે સમજાઇ ગયું. ત્યારે જ ક્યાંકથી રેડિયો પરથી સંભળાયું, ‘કોઇ કોઇનું નથી રે…કોઇ કોઇનું નથી…’
એક મોટો નિસાસો નાખી શીલાએ કહ્યું, ‘સાવ સાચી વાત છે ભાઇ….’
આજે શીલાને બકુલના લીધેલા પગલા માટે માન થયું. આ સોસાયટી ત્યારે નવી બનતી હતી. ત્યારે બાજુનો વિસ્તાર એટલો ડેવલપ થયેલો ન હતો એટલે ભાવ ઘણા નીચા હતા.
‘આપણે વરસોથી રહીએ છીએ એ ચાલી શું ખોટી છે કે આવા ઉજ્જડ વિસ્તારમાં રહેવા આવવાનું તમને સુજ્યું બકુલ?’
‘માણસે હંમેશા આગળ નજર રાખવી જોઇએ.’ કહી બકુલે વાત ટાળેલી.
શરૂઆતમાં તો આ નવા પડોશીઓ, તેમાં મરાઠી. વળી શાક, પાન અને ઘરની જરૂરિયાતની ચીજવસ્તુઓ માટે જરા દૂર જવું પડતું એ જરા આકરૂં તો લાગતું હતું, પણ આપણો સ્વભાવ દૂધમાં સાકર ભળે એમ ભળી જવાનો હોય તો પારકા પણ પોતાના થતાં વાર નથી લાગતી. શીલાનો સ્વભાવ જ એવો હતો તેથી ચાલીમાં રહેતા હતા ત્યારે આજુબાજુમાંથી જેમ ‘શીલાબેન…’ ‘શીલામાસી…’ જેવા શબ્દો સંભળાતા હતા તેમ તે અહિ પણ સંભળાતા હતા. હવે એ પણ અહીંના વાતાવરણમાં ભળી ગઇ.
ફલેટ વેચાઇ જાય પછી એણે જે પગલું ભરવાનું છે તે માટે વૃધ્ધાશ્રમની તપાસ કરવી જોઇએ. એ બાબત બંને દીકરીઓ અને તેના નીચ અને હલકટ જમાઇઓને ગંધ પણ ન આવવી જોઇએ. એ માટે કોની મદદ લેવી…? અચાનક શીલાને એની જુની સખી મિત્રા યાદ આવી ગઇ. એણે તરત જ ફોનના ચકરડા ફેરવ્યા.
‘હલ્લો….મિત્રા…હું શીલા…’
‘……….’
‘લે ભૂલી ગઇ કે હું…?’
‘………..’
‘જવા દે. મારે તારી સાથે ઘણી વાતો કરવી છે. તો મને મળવા આવ.’
‘………..’
‘તો આવે છે ને? હું રાહ જોઉ છું. ભલે મૂકુ છું.’
લગભગ ૧૫ મિનિટ પછી મિત્રા આવી. એ દરમિયાન જ બનાવી રાખેલી ચા શીલાએ ગાળી તો મિત્રાએ કહ્યું,
‘શીલા…તું બહાર બેસ હું લાવું છું.’
‘આજે તને ફૂરસદ મળી ગઇને શું?’ હોઠે કપ માંડતા મિત્રાએ પુછ્યું.
‘મને ઢોસા બહુ ભાવે, પણ એકલી માટે બનાવતા કંટાળો આવતો હતો. થયું તું આવે તો બંને માટે બનાવીએ….’
‘મિત્રા સમજી ગઈ કે વાત કોઈ જુદી છે અને શીલાનું વર્તન જુદું છે કારણ ફોનમાં જે કહ્યું હતું તે વાત આ નથી. પણ પોતાની ઇંતેજારી છૂપાવતા તે બોલી, ‘વાહ, ઢોસા તો મારી પ્રિય વાનગી. ચાલ આપણે સાથે મળી બનાવીએ જેથી વાતો પણ થશે અને જલદી બની રહેશે.’
રસોડામાં ગયા પછી મિત્રા બોલી કે મારા હાથની કોપરાની ચટણી બહુ સારી થાય છે એટલે તે તો હું જ બનાવીશ. તું ખીરું ફ્રિજમાંથી કાઢી ઢોસા બનાવવાની તૈયારી કર.
બંને પોતાના કામમાં વ્યસ્ત થયા અને સાથેસાથે વાતો તો ચાલુ જ હતી પણ મિત્રાને ખબર હતી કે શીલા ધ્યાનબહાર વાતો કરે છે. જરૂર કોઈ મોટી મૂંઝવણ લાગે છે નહી તો મને આમ અચાનક બોલાવે નહી. પણ થોડી ધીરજ ધર મિત્રા, બધું આપોઆપ બહાર આવશે, કારણ તે શીલાને સારી રીતે ઓળખતી હતી.
બીજી બાજુ શીલાએ પહેલો ઢોસો ઉતાર્યો અને મિત્રાને કહ્યું કે તું જા ડાઈનિંગ ટેબલ પર બેસ. હું તને ગરમ ગરમ ઢોસો ખવડાવું. એકદમ પાતળો ઢોસો જોઇ મિત્રાએ કહ્યું, ‘આ તો અસલ મદ્રાસી હોટલ જેવો છે.’
‘મારા બકુલને એ બહુ ભાવતા…હંમેશ કહેતા શીલા તારા હાથમાં જાદુ છે.’
‘વાહ! સાવ સાચી વાત હતી બકુલભાઇની.’ ઢોસાનો કોળિયો ભરતા મિત્રાએ કહ્યું.
જમવાનું પુરૂ થયું તો મિત્રાએ કહ્યું, ‘બસ, બહુ થયું હવે. તું સોફા પર બેસ. હું રસોડાની સાફ સફાઇ કરૂં છું.’
શીલાને આ ગમ્યું. આજે કેટલા વખત પછી ઢોસા ખાધા. કોરાણે મુકેલું છાપુ ઉપાડ્યું અને પાના ફેરવવા લાગી. મિત્રાએ રસોડામાંથી ફારગ થઇ સોફાની બાજુમાં રિમોટ કંટ્રોલ જોઇ પુછયું, ‘શીલા. તું ટી.વી. નથી જોતી?’
‘બકુલ હતા ત્યારે જોતા હતા. પણ મારી દીકરીઓ અને જમાઇઓના બેહૂદા વર્તન પછી નથી જોતી.’
‘કેમ….?’
‘આ ટી.વી.ની સિરિયલ અને ફિલ્મોમાં સાસુ વહુના ઝઘડા, વહુઘેલા દીકરાઓ અને તરછોડાયલા માબાપની વાર્તા સિવાય હોય છે શું? એ જોઇ મારી દીકરીઓ અને જમાઇઓએ આપ્યા છે તે જખમ તાજા થઇ જાય છે. જૂના જખમોને જો…’કહી શીલા ચેનલ્સ ફેરવવા લાગી. એક ચેનલ પર રજુ થતું રાજેશ ખન્નાનું હિટ મૂવી ‘આનંદ’ શરૂ થતું હતું.
મિત્રાએ કહ્યું, ‘બસ એ રહેવા દે. બહુ જ સરસ ફિલ્મ છે. એમાં તને ન ગમતું તત્વ નથી.’
ફિલ્મ શરૂ થઇ અને રાજેશ ખન્ના માટે અમિતાભ બચ્ચન અને રમેશ દેવ વચ્ચે બોલાતા ડાયલોગમાં જ્યારે અમિતાભે કહ્યું, ‘યહ કમબખ્ત બિમારી હી ઐસી હૈ. લાસ્ટ સ્ટેજ પર ન આ જાય તબ તક પતા હી નહીં ચલતા. બાય ધ વે ઇટ ઇઝ ટુ લેટ…કુછ નહીં હો શકતા.’ ત્યારે તે સાંભળીને શીલાને બકુલ યાદ આવી ગયો. થોડી બચેલી જિંદગીમાં બધા કામ આટોપવા મથી રહ્યો હતો તે દીવા જેવું સત્ય શીલાને સમજાઇ ગયું એટલે એના આંખમાંથી બોર બોર જેવડા આંસુ ટપકી પડ્યા. એ જોઇ મિત્રાએ તરત જ શીલાની બાજુમાં બેસી આંસુ લુછતા કહ્યું, ‘શીલા, આ ફિલ્મ છે તેમાં આટલી ભાવુક શું થઇ ગઇ?’
શીલા હળવે રહી ઊભી થઇ અને બકુલનો રિપોર્ટ લઇ આવી ને મિત્રાના હાથમાં આપ્યો. એ જોઇ મિત્રાએ પુછ્યું, ‘મારા બનેવીને કેન્સર હતું?’
‘હા…’કહી શીલા ફરી રડી પડી. મિત્રાએ ટી.વી. બંધ કરી કહ્યું, ‘ચાલ જરા બાલ્કનીમાં બેસીએ….ત્યાં શીતળ પવનમાં તને સારૂં લાગશે.’
‘તને ખબર છે મિત્રા? મને દરિયાકિનારો બહુ જ ગમતો અને જ્યારે મારી બંને દીકરીઓ નાની હતી ત્યારે રવિવારે અમે અચૂક દરિયાકિનારે ફરવા આવતા. છોકરીઓ રેતીમાં રમતી અને હું અને બકુલ અસ્ત થતા અને સાગરમાં ડૂબકી મારતા સૂર્યને, તેનાથી બદલાતા આકાશના રંગોને, કુંજલડીઓની ઉડતી હારને મન ભરીને જોતા. કેવા આનંદિત દિવસો હતા…’કહી શીલાએ એક મોટો નિસાસો મુક્યો.
વાતના દોરને બીજે વાળવા મિત્રાએ પુછ્યું, ‘અરે હા, તું કહેતી હતી કે તારે ઘણી બધી વાતો કરવી છે. એ શું હતું?’
‘જો મારા પગમાં ફેકચર થયુ અને તેં મારી ખડેપગે સેવા કરી ત્યારે મારી દીકરીઓ અને મારા જમાઇઓના તોછડાઇ ભરેલા વર્તનની અને માથે બોજ બની છું એવી વાતો અને અવહેલના સાંભળી અને જોઇ છે, એટલે જ હું મારા ઘેર પાછી આવી ગઇ. પણ હવે મને આ ખાલી વિશાળ ઘર ભૂતબંગલા જેવું ભાસે છે.’ આજુબાજુ નજર કરતા શીલાએ કહ્યું.
‘ભૂતબંગલો…?’
‘મિત્રા, મને વચ્ચે ટોકતી નહીં, નહિતર કદાચ હું કહેવા માંગુ છું એ નહીં કહી શકુ. તો આપણે ક્યાં હતા…?
‘ભૂતબંગલામાં…’
‘હા, તો મેં મારા ફ્લેટની કિંમતની આકારણી કરાવી છે. એના બે કરોડ ઉપજે એમ છે. આ ઘર છોડી હું કોઇ વૃધ્ધાશ્રમમાં રહેવા જવા માંગુ છું. મારા ફલેટની ઉપજતી બે કરોડની રકમમાંથી હું જે આશ્રમમાં રહેવા જઇશ તેને એક કરોડ દાન આપીશ. જેના બદલામાં આશ્રમે મારી સારી રીતે હું ચાહું તેમ સંભાળ લેવાની જવાબદારી ઉપાડવાની અને બાકીના એક કરોડ હું મારી પાસે રાખીશ. જે હું મારી ઇચ્છા મુજબ સદ્કાર્યો માટે વાપરી શકું. તો તારે અહીં જેટલા વૃધ્ધાશ્રમ છે ત્યાં મને લઇ જવાની છે. એ જોઇ હું નક્કી કરીશ કે મારે ક્યાં રહેવું.’
