http://every.software/download/kindle-for-pc
સંપત્તિ અને સંબંધ
જયાં સ્વાર્થની સમાપ્તિ, ત્યાં સંબંધની ઉત્પત્તિ
જયા સંબંધની સમાપ્તિ, ત્યાં સ્વાર્થની ઉત્પત્તિ.
સંપત્તિ અને સંબંધ, ત્રાજવાના બે પલ્લાં જેવા છે. તે એક જ સ્થિતિમાં સ્થિર રહી શકતાં જ નથી, એક ઉંચુ તો બીજું નીચુ. કોઈ વહેપારીની દુકાને તમે જ્યારે કોઈ ચીજવસ્તુ લેવા ગયા હશો તારે તમે જોયું હશે કે એક પલ્લુ ઉંચું અને બીજું નીચું હશે. ત્રાજવાના ડાબા પલ્લામાં કોઈ વજનિયું મુક્યું જ હશે. તમને કદાચ નવાઈ લાગશે, પરન્તુ આ વહેપારીની (ethical concept) આર્થિક ,નૈતિક વિભાવના છે.
લાગણી- સંવેદના- નીરાકાર છે, તેને કોઇ સ્વરૂપ નથી કે તેને જોઈ શકાય કે સ્પર્શી શકાય. તે એક અનુભૂતિ છે. કોઇ વસ્તુ સુંદર લાગે છે જ્યારે કોઇ વસ્તુ કદરૂપી ભાસે છે. આમાં વસ્તુનો દોષ નથી વસ્તુ તો એ જ છે,પણ દષ્ટિભેદને લીધે આપણને તેમાં દોષ જણાય છે. એ અનુભૂતિને માપી ના શકાય. ઈશ્વરે લાગણી માપક યંત્ર (કોને કોના માટે કેટલી લાગણી છે તે જાણવાનું યંત્ર) ન બનાવીને માણસ જાત ઉપર એક મોટો ઉપકાર કર્યો છે. આજે જ્યારે તે યંત્ર નથી છતાં મનુષ્યોમાં આજે કેટલાં વેરઝેર, અદેખાઈ, ઈર્ષા જણાય છે તો જો આવું યંત્ર હાથવગુ હોત તો દુનિયાનું શું થાત ?દરેક મનુષ્ય આ યંત્ર લઈને ફરતો હોત અને એકબીજાની લાગણી માપી લડતો ઝઘડતો હોત.પતિ-પત્ની, પિતા-પુત્ર, ભાઈ-બહેન, સાસુ-વહુ, દેરાણી-જેઠાણી વગેરેનું એક મહાભારત રચાત.
*****
દાપત્યજીવનમાં એક પાત્ર મોગરાની મહેંક જેવું અતિ સંવેદનશીલ હોય અને બીજું પાત્ર સુકુ ભટ થોરિયા જેવું હોય તોય તેમનું ગાડું ગબડ્યે જતું હોય છે, અને એને આપણો સમાજ સંસાર કહે છે. મિત્રો, એવી ગેરસમજ ન કરશો કે સ્ત્રી જ લાગણીશીલ અને સંવેદનશીલ હોય છે, અને એવા ધોખામાં પણ ન રહેશો કે પુરુષો હંમેશાં કઠોર હૈયાના જ હોય છે. બ્યુટી પાર્લરમાંથી સજીધજીને નીકળેલી, નાજુક નમણી વેલી જેવી રૂપની પુતળીઓની કઠોરતા અનેં રુક્ષતા સમાજમાં ઉઘાડી આંખે જોઈ શકાય છે તથા સશક્ત, ખરબચડા અને કસાયેલા પુરુષની કરુણાભીની સંવેદનાનોથી સમાજ ભરેલો છે તેનો સાક્ષાત્કાર પણ કરતા રહેજો. સુખી દાંપત્યની ટુંકાંમાં ટુંકી વ્યાખ્યા આપવી હોય તો એમ કહી શકાય કે પરસ્પરની લાગણીને સમજનારો સંબંધ એટલે સુખી દાંપત્ય ! સામેની વ્યક્તિએ મારી લાગણી સમજવી જોઈએ એવો દુરાગ્રહ દાંપત્યજીવનનો વિનાશ નોતરે છે, જ્યારે હું સામેની વ્યક્તિની લાગણી સમજીને તેને અનુરૂપ વર્તન કરીશ એવો પ્રેમાગ્રહ દામ્પત્ય-જીવનને શીતળ તથા આલ્હાદક બનાવે છે.
જયાં સ્વાર્થની સમાપ્તિ, ત્યાં સંબંધની ઉત્પત્તિ
જયા સંબંધની સમાપ્તિ, ત્યાં સ્વાર્થની ઉત્પત્તિ.
તન્મયભાઈ અને તારિકાબહેન આદર્શ દંપતિ.ખાધેપીધે સુખી ને સંતોષી. પારિતા અને પ્રવિણ બે સંતાનો. પારિતા મોટી, સમજુ અને શાણી અને બહેન હોવાથી નાના ભાઈલાનું વિશેષ ધ્યાન રાખે. મમ્મી બંન્નેને સરખો નાસ્તો, રમકડા આપે તો પણ પોતાનો અર્ધો ભાગ ભાઈને પ્રેમથી આપી તેને રાજી રાખે. પારિતાને સારા સંસ્કારી ખાનદાન પરિવારમાં વળાવી ને પ્રવિણ કોલેજના છેલ્લા વર્ષમાં.
” અત્યારે સમય છે તો શ્રીજીના દર્શન કરી આવીએ”. તારિકા બહેને પ્રસ્તાવ મુક્યો.
તન્મયભાઈએ પ્રસ્તાવને સ્વીકારતાં માલમિલકત બંને ભાઈ બહેને સોંપીને જવા જણાવ્યું.
તારિકા:- હમણાં શી ઉતાવળ છે? પાછા આવ્યા પછીથી કરીશું.
જુઓ તારિકાઃ માલમિલકતની વ્યવસ્થા કરીને જઇએ તો માયાથી મુક્ત થઈ પ્રભુ દર્શનમાં ચિત્ત પરોવાય.
સારૂં જેવી તમારી મનોકામના.
બંને ભાઇ બહેનને સમજાવી વહેંચણી કરી, શુભ દિવસે અને સમયે યાત્રાનું પ્રસ્થાન કર્યું.
યાત્રાનો આનંદ માણી ” મારી નાડ તમારે હાથ હરિ સંભાળ જો રે, મુંજને પોતાનો જાણી પ્રભુપદ આપજો રે….” ભજનોની ધૂન સાથે પુનઃ ઘર ભણી પ્રયાણની શરૂઆત કરી.
હાઈ વે પર બસ દોડી રહી હતી, એકાએક બસે પલટી મારી ઉંધી પડી.પ્રભુએ ભજન દ્વારા તેમની અરજ સ્વીકારી અને દોડતા આવી તેમની નાડ પકડી સ્વર્ગે લઈ ગયા. પરિતાને માથે આભ તુટી પડ્યું.પોતાનો સંસાર અને નાનાભાઈની જવાબદારી. છતાં હિંમતભેર સામનો કરી ભાઈને ભણાવ્યો, તેને તેની મનપસંદ કન્યા સાથે પરણાવી ઠેકાણે પાડ્યો. ભાઈ બહેનનો સુખી સંસર ચાલવા લાગ્યો. અચાનક ભાઈ પ્રવિણ માંદો પડ્યો. હૉસ્પીટલમાં દાખલ કરતાં ભાઈ પ્રવિણની એક કીડની ફેઈલ થઈ. પવિણ તો તાજેતરમાં નોકરીએ લાગ્યો હતો તેથી આક્સ્મિક આવેલા મોટા ખર્ચને પહોંચી શકે તેમ ન હોવાથી બહેનનો જીવ ! ભાઈનો જાન બચાવવા માટે તેણે તેની કીડની દાનમાં આપી ભાઈનો જીવ બચાવી લીધો. બાપની મિલકતનો તેણીના હિસ્સે આવેલો ભાગ ભાઈને ખર્ચમાંથી ઉગારવા જતો કર્યો. બહેનની સંપત્તિ અને ઉદારતા ભાઈની આંખોમાં તરી આવી; ભાભીની આંખોમાં ઈર્ષાની – અદેખાઈની આગ પ્રજ્વળી ઉઠી. ભાઈ બહેનના પ્રેમનો ગુણાકાર ભાભીના આગમને ભાગાકારમાં પલટાઈ ગયો.
ભાઇ ભાઇ ન રહ્યો, બહેન બહેન ન રહી. પ્રેમનો પ્રવાહ બદલાઇ ગયો. ભાઇ ભાભીના ઉદ્ધત વર્તને બહેનના શાંત મનમાં ઈર્ષાની આગ ચાંપી. સંબંધની સમાપ્તિ, અને સ્વાર્થની ઉત્પત્તિ. સપત્તિને કાજે રાજા રજવાડા અને મફતલાલ, બીરલા જેવા મોટા મોટા ઉદ્યોગપતિઓ કોર્ટના દ્વાર કટખટાવે છે ત્યાં સામાન્ય માનવીનું શું ગજું?
મામલો કોર્ટે ચઢ્યો.
બહેનનો દાવાનળ ફાટી નીકળ્યો, હૃદયમાં રહેલો ‘શાયલોક’ પોકારી ઉઠ્યો,
“નામદાર સાહેબ, શ્રીજી બાવાની કૃપાએ આર્થિક રીતે હું સધ્ધર છું. મારે મારા બાપની મિલકતમાંથી એક પણ પૈસાની જરૂર નથી; પણ આ નાલાયકને, ભાઇ કહેતાંય મને હવે શરમ આવે છે; જેના જીવન માટે મેં મારી કીડની આપી તેની કિંમત તે ચુકવી શકવા શક્તિમાન નથી તે હું સારી રીતે જાણું છું, તો મને મારી કીડની પાછી અપાવો.”
નામદાર સાહેબ સમક્ષ તથા કોર્ટરૂમમાં શેક્સપિયરનો ‘શાયલોક’ જીવતો થઈ ન્યાય માગી રહ્યો હતો !
સમાપ્ત.
લેખકઃ- શ્રી ઉમાકાન્ત વિ. મહેતા.(ન્યુ જર્સી)
૩૮૮, યુનિયન બુલેવર્ડ
ટૉટૉવા એન જે (૦૭૫૧૨)
ન્યુ જર્સી (યુ.એસ.એ.)
Ph:- (1) 973 341 9979
(2) 973 942 1152
(Mo & WhatsApp) (973) 652 0987
e-mail >mehtaumakant@yahoo.com
લોક વાયકા છે
હા પણ તે ઉપરાંત જરુરી છે
તે સપના ને યોગ્ય થવાની લાયકાતની,
ત્યાં પહોંચવાનાં થનગનાટની..પ્રયત્નની
અને કવચિત નિષ્ફળ થવાય તો
તે નિષ્ફળતાને પચાવી ફરી સફળ થવાનો સુયત્નની
અને જો સફળ થયાને તો
મિત્રોમાં અહોભાવ અને પ્રતિસ્પર્ધીમાં ઈર્ષા દેખાશે.
સાચો રસ્તો તો એ છે કે વડ જેવા બનો
મિત્ર કે પ્રતિસ્પર્ધીને સાથે રાખી સહિયારા પ્રયત્ન કરો..
વડવાઇઓમાં પણ ધગશ હોય છે નવું કરવાની..
અને નવા વડ બનવાની…
ઇર્ષા નહીં સહિયારા સપને આગળ વધીયે
“માતૃભાષાનું દેવુ” નિબંધ જ્યારે લખાતો હતો ત્યારે એક સમજ વિકસી રહી હતી કે માણસનાં વિકાસમાં માતા અને માતૃભાષા ખુબ જ અગત્યનાં પરિબળો હોય છે..જ્યારે માતૃભાષાનું ઋણ સમજાયુ ત્યારે તો તેને ફેડવા માટે મથવું રહ્યું. પ્રમુખ કેનેડીનું મંતવ્ય “ દેશે તમારે માટે શું કર્યુ? તે પ્રશ્ન પુછવાને બદલે મેં મારા દેશ માટે શું કર્યુ તે વિચારવુ રહ્યું” અને ત્યાંથી શરુ થયું હતુ માતૃભાષાનાં સંવર્ધનનું અભિયાન…
જ્યોર્જ બર્નાડશૉએ કહ્યુ હતું કે જ્યારે તમે વિદેશમા જાવ ત્યારે જ તમને તમારી માતૃભાષાનું મુલ્ય સમજાય. બરોબર તેમજ અમેરિકન અંગ્રેજી અને સ્પેનીશ વચ્ચે મારામાં મારી માતૃભાષા પ્રત્યેનો મારો અહોભાવ વધ્યો. તે સમયે ગુજરાતી સાહિત્ય સરિતા મારા જેવા કેટલાય હીઝરાતા ગુજરાતી માતૃભાષા પ્રેમીઓ માટે આશિર્વાદનું ઝરણું બની..દર મહિને મળવાનુ અને કંઇક સર્જી ને લઇ જવાનું કે સાથી મિત્રોની રચના સાંભળવાની અને અંદર સ્ફુટતી કલ્પનાઓને શબ્દ દેહ આપવાનો…
તેવા તેવામાં આ વડનું ચિત્ર ઘેઘુર વડલો વડવાઇઓનાં ટેકે જ બનતો હોય છે વાળી વાતે મને સક્રિય કર્યો અને દરેક કવિ મિત્રો જે લખતા હતા તે સૌની ડાયરીઓને પુસ્તક દેહ અપાવવાની વાતે જોર પકડ્યુ અને પહેલા વર્ષને અંતે શાયર આદિલ મનસુરીનાં હસ્તે સાત કાવ્ય સંગ્રહનું વિમોચન થયુ. ત્યારે એક હાશ થઇ કે ગુજરાતી સાહિત્ય સરિતા એક પ્રયોગ શાળા છે અને તેમાં ભાષાનાં સંરક્ષણ અને સંવર્ધન ની ઘણી તકો છે.
સર્વ સાથીઓ સક્ષમ છે અને તેઓને પણ મારી જેમ કંઇક કરવુ છે… “શેર અંતાક્ષરી”, “શબ્દ સ્પર્ધા”, “પાદ પૂર્તિ” અને સહિયારા સર્જન નાં પ્રયોગો થયા..ગુજરાતી સાહિત્ય સરિતામાં માતૃભાષાનો વડલો ઘેઘુર થવા લાગ્યો.. આજે પંદર વર્ષે ગદ્ય અને પદ્ય બંને ક્ષેત્રે સારુ એવુ કાઠુ કાઢ્યુ છે તેમાં કોઇ એક માણસની કમાલ નથી માતૃભાષા પ્રત્યેના લગાવે તો સૌ વડવાઇને વડ થવાની તક આપી છે.
બ્લોગ, ઇંટર્નેટ ઇ મેલ અને અન્ય આધુનિક તકનીકો એ સૌ સર્જકોને વિશાળ ફલક આપ્યુ. ક્રીયેટ્સ્પેસ દ્વારા એમેઝોને સર્જકોને તેમની રચનાઓ લોક્ભોગ્ય થશે કે નહીં જાણવા પુસ્તક નિર્માણ નું જટીલ કાર્ય સહજ કર્યુ.
પ્રજ્ઞાબેન દાદભાવાલાએ આ કામને નવું રુપ આપ્યુ.. સહિયારા સર્જનમાં વાર્તા અને કાવ્યો ઉપરાંત નિબંધોને તથા આસ્વાદને અગ્રીમતા આપી અને સિધ્ધ કર્યુ કે સર્જકોને પુરતુ મંચ મળે તો માતૃભાષા તો અમૃત કુંભ ની છાલક છે જે મોટી ઉંમરે કંટાળો દુર કરે છે અને સંતાનો ને સુયોગ્ય માર્ગદર્શન આપે છે.
“સંવર્ધન માતૃભાષાનું” એના નામ પ્રમાણે કામ તો કરે જ છે પણ તે ઉપરાંત ઘણા સર્જકોને પ્રકાશમાં લાવવાનો પ્રયાસ છે. અત્યારે એકલું ગદ્ય સમાવાયુ છે જેમાં નામી અને અનામી ઘણા સર્જકો ની કલમ છે અને તે સૌ ઉચ્ચ સર્જન તરફ વહી રહ્યા છે..ગીનીઝ બુક પ્રયત્ન એ અમારું મોટા ગજાનું સ્વપ્ન છે તેને યોગ્ય પ્રયત્નો પણ કર્યા છે. પણ એ અમારી મંઝિલ નથી..માતૃભાષાનું ગૌરવ તેનાથી વધે છે તે અમારો પ્રયત્ન છે તેથી જ લખ્યુ છે કે
વડવાઇઓમાં પણ ધગશ હોય છે નવું કરવાની..
અને નવા વડ બનવાની…
ઇર્ષા નહીં, સહિયારા સપને આગળ વધીયે
એક મેક નાં ટેકે વિકસીયે ને ઝંઝાવાતોને પણ ખાળીયે
આ અમારું સહિયારું સપનૂં છે અને એક મેકના ટેકે વિકસીયે છે અને વિકસવાની સૌ ગુજરાતીઓને મંચ આપીયે છે.અને પ્રાર્થીયે છે કે માતૃભાષાનાં વિકાસ અને સંવર્ધન નાં શુભ વિચારો દસે દિશાઓથી આવો…
પૂનઃ પ્રકાશિત
ઇના મીના અને ડીકાની ( ઇના બીના અને પ્રિતી) નાની બહેન ઈના ગુજરાતી સાહિત્યને ખુબ જ ચાહે છે તેમની રેડિયો કારકિર્દી નાં મોટા વણાંકની નોંધ ચિત્રલેખાએ લીધી તે ખુબજ આનંદનાં સમાચાર છે . તેઓ નિયમિત સંશોધન કરી સ્ક્રીપ્ટ તો લખે છે. ગુજરાતી સાહિત્ય સરિતામાં રહીને તેઓ લેખન નિયમિત કરશે તો આવનારા વર્ષોમાં ગુજરાતી સંવર્ધનનાં ભાગ સ્વરુપે નવલકથા લખશે તેવો આશાવાદ સેવાઇ રહ્યો છે
પ્રવીણા કડકીયા
આજ સવારથી વરસાદ અનરાધાર વરસતો હતો. મુંબઈનો વરસાદ આવે ત્યારે મુંબઈનુ જન જીવન ઠપ્પ થઈ જાય એવો વરસે. અષાઢે બારે મેઘ ખાંગા થાય એમ કહેવાય એમા આજે અષાઢી બીજ અને રથજાત્રાનો દિવસ. વરસતા વરસાદમાં ભક્તજનો ભગવાનના રથના દોરડાને ખેંચવા પડાપડી કરતા હતા.
આ બધાથી અલિપ્ત રીના ઓફિસ પહોંચી. સાંજે થોડી વહેલી નીકળી ગઈ, આવા વરસાદમાં બસ કે ટેક્ષી મળવામાં ઘણીવાર વિલંબ થાય એમ ધારી જલ્દી ઘરભેગી થઈ ગઈ.
સવારે અગિયારના ટકોરે રીના ઓફિસમાં હાજર હોય અને સાંજે સાતની આસપાસ ઘરે આવે. રીનાનો એ નિત્ય ક્રમ હતો. ઓફિસથી આવે, સવારે રસોઈની તૈયારી કરી રાખી હોય એટલે ખાવાનુ ગરમ કરી નિરાંતે પોતાની મનગમતી ટીવી સિરિયલ જોતા જોતા જમે. સુતા પહેલા અચૂક કોફીના કપ સાથે પોતાનુ મનગમતું પુસ્તક વાંચે.
દિકરી પ્રિયા પરણીને નાગપુર પતિ સાથે રહેતી હતી અને દિકરો નમન વધુ અભ્યાસ અર્થે અમેરિકા હતો. રીના એક સંતોષના અહોભાવ સાથે પોતાની જિંદગી જીવી રહી હતી.
કોફીનો કપ પુરો કરી રીના સુવાની તૈયારી કરી…
View original post 1,306 more words
શિર્ષક: “સફર…”
નિરાશ વદને અલય ઊંડતા પક્ષીઓનો કલરવ અને આમ તેમ ઊંડા ઊંડા નિહાળી રહ્યો હતો. મનમાં પક્ષીઓ દિશાહીન ઊંડાન ભરે જાય છે એ વિચારે નિસાસો નંખાઈ ગયો. ડોરબેલ વાગી, કુરિયર હતું જે લઈ ફરી અગાસીમાં આવી બેઠો. કુરિયરમાં ચાર બુકો હતી. વાર્તા સંગ્રહ “ક્ષિતિજ સંગાથે”, નવલકથા “કંઈક કહેવું છે..!”, કાવ્ય સંગ્રહ “પારેવાં”, અને આત્મકથા “પૃથા વલોણું”. લેખક: પૃથા અલય શેઠ…’પંખ’. આ શબ્દ વાંચતા જ અલયની આંખો આંસુથી છલકાવા લાગી, ભુતકાળ પાના સ્વરુપે ફરવા લાગ્યું.
અલય અને પૃથા વચ્ચે પ્રગાઢ પ્રેમ હતો બધી જ પસંદગી મોટે ભાગે સરખી હતી કિન્તુ એક શોખ અલગ હતો જે વાંચનનો. લગ્નના શરૂ શરૂના વર્ષમાં પૃથાએ આ શોખને ભૂલાવી દીધો. બંનેનું જીવન ખૂબ સુખી હતું. અલય અને પૃથા વચ્ચે ઘણો પ્રેમ હોવા છતાં વિધિ ના વિધાને એમના પ્રેમરુપી સંતાનનું પુષ્પ ન ખીલવ્યું. બધા જ મેડિકલ રીપોર્ટ અને પ્રયાસ નિષ્ફળ નિવડ્યા હતા. દીકરાનું સંતાન જોવાની અધૂરી ઈચ્છા સાથે અલયના માતા પિતા પણ સ્વર્ગવાસી થઈ ગયા. પૃથાની હાલતથી વાકેફ હતો એને પણ સંતાનની ઝખનાં કોરી રહી હતી પરંતુ પૃથાને સાંત્વન આપતો રહેતો.
પૃથાએ પોતાના એકલવાયા જીવનમાં ફરી વાંચનના શોખને જીવંત કર્યોં. પોતાના ખાલી સમયને પુસ્તકોથી ભરી દિધો. પૃથાએ વાંચનની સાથે પોતાની અંદર રહેલ વેદનાને વાચા આપવા શબ્દોનો સહારો લઈ લખવાનું શરૂ કર્યું. નાની કવિતાઓ બનાવી ડાયરીમાં લખતી રહેતી, સાથે સાથે પોતાના જીવનના સઘળા બનાવો, વિચારો, ઇચ્છાઓ પણ રોજનીશી સ્વરૂપે લખવાનું શરૂ કર્યું. પૃથાના લખવાનો શોખ જાણી અલયના મિત્રએ વોટ્સઅપના પોતાના શાયરી ગુપમાં એડ કરી. પૃથાને પોતાના શબ્દો વાંચનાર મળ્યા જેથી તેની કલમ વધુ ધારદાર બનવા લાગી. ગ્રુપમાં રોજ નવી નવી ગઝલ શાયરી મૂકતા બીજા સભ્યો સાથે ઓળખાણ થતા તે લોકોના પરિચયથી ઘણા ગ્રુપોમાં એક્ટિવ થઈ. અલયને આ સાહિત્ય ફાજલ લાગ્યું અને તું આવો ખોટો સમય બગાડે છે કહી વારંવાર ટોકતો. પૃથા તો તેની મસ્તીમાં લખે જતી હતી સોશ્યલ સાઈટ ઉપર વાર્તાઓ મુક્તી થઈ. જુદા જુદા સ્થળે પોતાના સાહિત્યને મોકલતી, બે ત્રણ સાઈટ ઉપર ઓનલાઈન સ્પર્ધામાં નંબર આવતા પૃથાની કલમ વધુ ને વધુ ચાલવા લાગી. અલય આ બદલાવને જોઈ રહ્યો હતો અલયને પૃથાના કાર્યથી વાંધો ન હતો પરંતુ પૃથાની બધીજ રચના દર્દ દુઃખ વિયોગ આધારિત હતી જે અલયને પસંદ ન હતું. પૃથા વધુ નિરાશામાં ઘરકાવ થઈ જશે એ ડરથી હકારાત્મક લખાણ લખવા સમજાવતો પરંતુ પૃથા અલયની વાતને સમજવા તૈયાર ન હતી. એક દિવસ બંને વચ્ચે ઉગ્ર ઝઘડો થયો જેથી ગુસ્સામાં અલયે પૃથાના મોબાઈલ માંથી બધું જ ડીલીટ કરી નાખ્યું. હવે કંઈ લખવાનું નથી એમ જાણવી દીધું. પૃથા મનોમન હારી ગઈ હોય તેમ વિચારતા વધુ નિરાશાવાદી બની ગઈ. અલય ઑફિસમાં હોય ત્યારે પોતાના વિચારો ડાયરીમાં ઉતારી લેતી, અને અલય આવે તે પહેલાં કબાટમાં ડાયરી સંતાડીને મૂકી દેતી. આમને આમ એણે નવલકથા, ટુંકી વાર્તા, લઘુવાર્તા, ગઝલ શાયરી અને પોતાની રોજનીશી લખી નાંખી.
પૃથાની નકારાત્મકતા અલયની ભાવનાને જોઈ ન શકી. મારું જીવન તદ્દન નકામું અને એકલવાયું છે એમ સમજતી રહી. આ નકારાત્મકતા અલયથી પૃથાને દૂર કરતી ગઈ જેથી પૃથા ડીપ્રેશનનો શિકાર બની, માંદગીમાં પથારીવશ બની ગઈ. પૃથા માનસિક બીમારીઓથી ઘેરાય ગઈ. હવે લખવાનું બંધ થતાં માંદગી કરતા કંઈ લખી ન શકવાની પીડા વધુ રહેવા લાગી. એક રાત્રે ઊંઘમાં જ પૃથાએ પોતાના પ્રાણ ત્યજી દીધા. હવે અલય એક્દમ એકલો પડી ગયો, પૃથા જ એનું સર્વસ્વ હતી જેથી તન મનથી ભાંગી પડ્યો. અલય પૃથાની ગમતી સાડીઓની ઘડી કબાટમાં જોઈ રહ્યો, સાડીઓ પર હાથ ફેરવતા જાણે પૃથાને મહેસુસ કરતો હતો ત્યાંજ પૃથાની ડાયરીઓ નીચે પડી. કુતુહલવસ બંને ડાયરી હાથમાં લઈ વાંચવા લાગ્યો. પૃથાએ લખેલી વાર્તા ગઝલ વાંચતો હતો ત્યાંજ ડોરબેલ વાગી. પૃથા અલય શેઠ ના નામનું કુરિયર આવ્યું હતું. કુરિયારમાં એક પત્ર નીકળ્યો જેમાં પૃથાએ મોકલેલ વાર્તાનો પ્રથમ નંબર મળ્યાના અભિનંદન અને સંસ્થા તરફથી તેનું સન્માન કરવામાં આવશે જ્યાં પૃથાને બધી જ રચનાઓ લઈને હજાર રહેવા જણાવાયું હતું. આ પત્ર વાંચતાં અલય ચોધાર આંશુ એ રડી પડ્યો. મનોમન પૃથાની ઇચ્છાઓની પાંખને પોતે પોતાના ગુસ્સાથી બાંધી દીધી હતી જેથી પૃથા આ બંધનરુપી જાળમાં ફફડી રહી હતી અને કદાચ આ મુક્તિનો ફફડાટ જ તેના મૃત્યુનું કરણ હશે જેથી પોતાને પૃથાના મોતનો કારણ જાણી અપરાધ ભાવથી પીડાવ લાગ્યો.
પત્રમાં લખેલ તારીખ, સ્થળ ઉપર પત્ર અને પૃથાની ડાયરીઓ લઈને પહોંચી ગયો. કાર્યક્રમમાં ઉપસ્થિત મહાનુભવો સામે પૃથા હવે દુનિયામાં નથી રહી એ જણાવી આશું સાથે ડાયરી હાથમાં આપતા એના સપનાને પુસ્તક સ્વરૂપે બહાર પાડી, શબ્દરુપે ફરી પૃથાને જીવંત કરવા હાથ જોડી વિનંતી કરી નીકળી ગયો. પૃથાની જીવન ઘટના ક્રમમાં જયાંથી અટકી હતી એ કથાને અલયે પોતાના શબ્દોમાં પૂર્ણ કરી હતી. સંસ્થા તરફથી છ માસ લગી કોઈ પ્રત્યુત્તર બુક પબ્લિશ કરવાં અંગેનો ન મળતા જાણે પોતે સાચો હતો એમ સાબિત થતા મનમાં જ આવી સંસ્થા લેખક કવિઓની લાગણી સાથે છળ કરે છે, ને મારી પૃથા જેવી લાગણીશીલ વ્યક્તિ સમજી નથી શકતી. પોતે મુકેલ બંધનને જો પૃથા સમજી શકી હોત તો આમ હતોઃસાહિ ન થતે તો બંન્ને મધુર જીવન જીવતા હોત.
પોતે પક્ષીઓના દિશાહીન ઊંડા ઊંડા ઉપર મનમાં જે નિસાસો નાંખ્યો હતો તે પૃથાના આભાસી વિચારો સાથે જોડીને નાંખ્યો હતો, જે સંદ્તર આજે ખોટો પડ્યો. ન તો પક્ષીઓ દિશાહીન ઊંડાન ભરે છે, ન તો મારી પૃથાની કલમ દિશાહીન હતી, જે પોતાની અંદર દર્દ હતું તેને જ શબ્દો દ્વારા વાચા આપી હળવી બનતી હતી. લોકોએ પણ સ્વીકારી હતી અને આ સ્વીકારમાં જ તેનું જીવન છુંપાયેલું હતું જે પોતે પતિ હોવા છતાં ન સમજી શક્યો. પોતાના જોહુકમી વલણમાં પત્ની માટેના પ્રેમને પ્રદર્શિત ન કરી શક્યો જેથી પોતાની વહાલસોયી પત્નીને ગુમાવી પડી. આજે તેના મૃત્યુના એક વર્ષ બાદ પુસ્તક સ્વરૂપે ફરી જીવંત બની નામ ગુંજતું બન્યું તેથી હર્ષાશ્રું વહેવા લાગ્યા.
પૃથાની નવલકથા “કંઈક કહેવું છે…!” વાંચતા વાંચતા જાણે પૃથાનું સમગ્ર જીવન નજર સામે આવવાં લાગ્યું જેથી શબ્દે શબ્દે પૃથાનો ગુનેગાર સમજવા લાગ્યો. વાંચન પૂર્ણતાએ પોંહચે તે પહેલાં અલયને છાતીમાં અસહ્યય પીડા ઉપડી. ઘરમાં કોઈ ન હતું. અલય અગાસીમાં જ બેઠાં બેઠાં પૃથાના ચારે પુસ્તકોને છાતીએ વળગાડી તીવ્ર હૃદયરોગના હુમલાની વેદનાને સહન કરતાં ‘પૃથા તારી પાસે તારા પુસ્તકો લઈને આવું છું’; કહીં આંખો બંધ કરી અંતિમ શ્વાસ પૃથાને સમર્પિત કરી દીધાં.
—પ્રિતી જે ભટ્ટ….’પ્રીત’ (નવસારી)
9408190834.
કવિ કલાપીની એક સુંદર કવિતા
“સૌંદર્યો ફેડફી દેતા ના સુંદરતા મળે,
સૌંદર્ય પામતા પહેલા સૌંદર્ય બનવું પડે”…
આ વાતને ફેર એન્ડ લવલીની એડવર્ટાઇઝ સાથે કોઇ સંબંધ નથી. આ તો વાત છે આંતરિક સૌંદર્યની, પરમાત્મમા સાથે જોડી દે એવા મનના અને આત્માના સૌંદર્યની
વાત છે અહીં કવિવર શ્રી રવિન્દ્રનાથ ટાગોરના સ્વાનુભવની…માંડીને વાત કરીએ તો ટાગોરને હાઉસબોટમાં રહીને સમય પસાર કરવો અત્યંત ગમતો.
આવી રીતે એક વાર હાઉસબોટમાં પૂનમની રાતે સૌંદર્ય એટલે શું એ જાણવા કવિવર સૌંદર્યશાસ્ત્રનું કોઇ પુસ્તક વાંચી રહ્યા હતા. ચારેબાજુ નિતાંત શાંતિ હતી. પૂનમની રાત હતી, ચાંદની જાણે સરોવરને ઉજાળી રહી હતી. દૂધમલ પ્રકાશમાં સરોવરના શાંત પાણી અને જરા અમસ્તો પવનનો સરસરાટ ચિત્તને પ્રસન્ન્તા આપી રહ્યા હતા. થોડા સમય પછી એમને જરા આરામ કરવાની ઇચ્છા થઈ એટલે એમણે હાઉસબોટમાં બેઠા હતા ત્યાં મીણબત્તી ઓલવી નાખી.
કવિવર બેઠા હતા ત્યાં પ્રકાશ રેલાવતી નાનકડી અમસ્તી મીણબત્તી શું ઓલવી કૅબીનની બારીઓ અને બારણામાંથી પૂનમની ચાંદની રેલાઇ ગઈ અને કવિવર પણ જાણે મનથી…
View original post 223 more words
આજે તને કાગળ લખું છું તે તો માત્ર દિલનો ગુંગળાયેલ અવાજ માત્ર છે..કારણ કે તન થી તો હું તને ખોઇ બેઠેલો વિધુર છું પણ મેં તને મનથી ખોવાયેલ ગણી જ નથી. તને ગમતું ગીત ગણગણું અને તું પ્રત્યક્ષ હાજર થઈ જ જાય.અને સાથે લાવે તું યાદોની ફૌજ. આજે થયું એ ફૌજ ન લાવવી હોય તો ચાલ કંઇક એવુ કરું કે તુ રહે મૌન અને મને વાતો કરવાનો અને આ ગુંગળાતા અવાજને તક મળે થોડું બોલવા માટે…
હું મારામાં મસ્ત રહેતો અને તું મારે માટે જાત જાતનું અને ભાત ભાતનું ખાવાનું બનાવતી. અને પ્રેમથી મને જમાડતી.તને ખબર કે મને તારી રસોઇમાં જરાય મઝા ન આવતી કારણ કે હું માનતો કે તારી પાક કળાનાં વિવિધ અખતરાઓ જ મારા ઉપર થતા.પાછી તું ત્યાં ના અટકતી અને મારી પાસે તારા અખતરાઓનું સર્ટીફીકેટ પણ જોઇતું. તને કેમ કરી સમજાઉં કે હું ભાખરી શાકનો ખાનારો એને પીઝા પાસ્તા અને લઝાનિયામાં સમજ ના પડે. તેને રડતા દિલે અને હસમુખ ચહેરે ખાઇ તો જતો પણ તારી તે વસ્તુઓ માટે વખાણ ની અપેક્ષા પુરી ન કરી શકતો. તેથી તારું સર્ટીફીકેટ મળી જતું “તેમને કંઇ સમજ ના પડે”..
તેવું જ બનતું જ્યારે ક્લાસિકલ ફીલ્મ તુ જોતી અને હું તે ફીલ્મ જોતા તને વધુ જોતો ત્યારે તું કહેતી.”.શું ક્લાસીકલ અભિનય છે!” ત્યારે મને પેલી વાત યાદ આવતી..”દુબારા દુબારા ..સાલા કુછ સમજ્મે ના આયા..દુબારા દુબારા..” તું ગુસ્સે થતી માથુ પછાડતી અને કહેતી સાવ ઔરંગઝેબ જેવો છે તું..
તારું કહ્યું કશુંક ના માન્યુ હોય તો ખલાસ. મારા પિયરીઆઓ અને તેમની એકોતેર પેઢીમાં કલા કઇ “ચીડીયાનું” નામ છે.એની મને ક્યાંથી ખબર પડે.. કોઇ જાણતું, જ ના હોય તો મારામાં ક્યાંથી તે ગુણ આવે?..કહી ભાંડતી. પણ સાચુ કહું તારી તે બધી અદાઓ તારા ગયા પછી મને બહુ યાદ આવે છે.તું સાચુજ કહેતી કે તું નહીં હોય તે પછી જ તેની યાદો મને આવશે અને તે પણ કૂચબંધ કવાયતો કરતી ચીનની સેના ની જેમ.. કદી અંત ના આવે એક મારો ત્યાં દસ દેખાય તેમ જ…
ચાલ હવે તારી સાથે તને નહોંતી કરી તેવી વાતો કહું?
તારું કહ્યું બધુ કરવુ મને ગમતું પણ નહોંતો ગમતો એક તારો રૂઆબ..તું એક સ્ત્રી પાછી ઉંમરમાં મારાથી નાની અને મૂળે તારી દરેક વાત મને વહાલથી સમજાવવાને બદલે નીચા જોણું હોય તેમ કહેતી.”આટલુંય નથી આવડતું?” ની રીતે કહે પછી ભાયડો ભડાકાજ કરેને?
તું _કહે સાહિત્ય નથી_ કોઇ કળા વિકસી નથી_ જબાને મીઠાશ નથી_ત્યારે હું કહું મને મારે જે કામ કરવાનું છે તે આવડે છેને? પથ્થરમાં પાટુ મારી પૈસા પેદા કરતા આવડે છેને? બાકી બધુ શીખવાડવાની મને જરૂર નથી. હું તો આવો જ છું અને આવોજ રહીશ. અને હું જે છું તે મારી રીતે ભર્યો પુરો છું. મોટી દીકરીને મારી આવી તોછડાઇ ગમતી નહીં. તે મને પાછી વાળતી અને મનથી હું ઈચ્છતો કે વળી જઉં પણ પેલુ “હું પદ” વચ્ચે આવી જતું..બંને દિકરીઓમાં મારું “હું પણું” આવ્યું નહોંતુ તેને કારણે બંને ને સારા ઘર અને વર મળ્યા..તેમના ગયા પછી પાછી તું મને સુધારવા બેઠી…અને દિકરીઓની હયાતિ અને હાજરીમાં મોળો પડેલ મારો “હુંકાર” પાછો ફણ ફેલાવીને બેઠો થયો…અને એજ મારું દુર્ભાગ્યને?
આપણા પચાસ વર્ષની પાર્ટીમાંતો ચાર દોહિત્ર પણ હતા ત્યારે મને પણ મારો “હુંકાર” નડવા લાગ્યો. “કેટલું જીવવાનાં?”” અને કેટલું સાથે લઇ જવાના?” મનમાં રહી રહીને પસ્તાવા એ જોર મારવા માંડ્યું. તું મારા બદલાવ જોઇ ન શકી. મારા ઉપરનો તારો ગુસ્સો પણ હવે સ્પષ્ટ રીતે તું વ્યક્ત કરતી અને તારી જિંદગી વેડફી નાખી વાળી વાતો ઉપર મારું અપમાન કરતી અને ધીમે ધીમે પાછલી ઉંમરે તું ધર્મ અને કર્મ માં માનતી થઈ ગઈ.અને મને સુધરી જવાની કોઇ તક આપ્યા વિનાજ છ મહિનામાં તું પ્રભુ શરણ થઈ ગઈ.
મારી દીકરીઓ તારા જેવીજ છે તેમણે જ મને કહ્યું પપ્પા મમ્મી જાણે હાજર છે તેમ કરીને તમારી આ ગુંગળામણ કહી નાખો ને…..તેથી આ પત્ર તને લખું છું.
તું મને બધીજ રીતે ત્યારે પણ ગમતી હતી અને આજે પણ ગમે છે..તારામાં જે સમજ હતી તે મારામાં નહોંતી. આપણે બે એક મેકને પૂરક હોવા જોઇતા હતા.. મારા “હું કારે” મને ભુલવ્યો અને સ્પર્ધક બની બેઠો.તું જે કરતી હતી તે મારી ઍબને ઢાકવા મથતી હતી જ્યારે હું મારી ઍબને ઍબ માનતોજ નહોંતો. તેથીજ આપણે એક સાથે એક મેકનાં મનની વાત સમજ્યા વિના હઠાગ્રહે ચઢ્યા.તેં તારાથી થતા બધા પ્રયત્નો કર્યા.મને સમજાવવાનાં પણ જેણે ના સમજવાનાં પ્રણ લીધા હતા. મને સમજ કદી ના આવી.આખરે તું થાકી અને જેવા જેનાં નસીબ કહીને ધર્મનાં માર્ગે ચઢી.
ઉંમરે નાની હોવાથી તે ખોટી જ હોય અને હું મોટો એટલે સાચો વાળી વાત આજે મને દઝાડે છે.
હૈયે પસ્તાવાનો દાવાનળ સળગ્યો છે. તારી યાદ તીવ્ર રીતે મને ચારે બાજુથી સળગાવે છે. ખબર છે તું હવે મૃત્યુનાં આંગણેથી પાછી નથી આવવાની પણ રહી રહી ને મનમાં ઉઠ્યા કરેછે એ ગીત
લો આ ગઈ ઉનકી યાદ વો નહીં આયે
આંખે વહેતા ઉષ્ણ આંસુઓની સોગંદ ખાઇને કહીશ..ભવાંતરે પણ ક્યાંક તું મને મળીશ તો આટલું તો કહીશ તું સાચી હતી અને હું ખોટો હતો.તારા ગયા પછી તારી ઉદાસિનતા અને ટગર ટગર જોતી તારી નિરાશ આંખો મને એજ કહે છે કે સજન! પતિ અને પત્ની એકમેક નાં પુરક અંગો છે, વટ અને નાના મોટાનાં ડખા તેમાં હોતા જ નથી .
“હા. હા. એ ડખા મેં જ દુર ન થવા દીધા મારું ધાર્યુ કરવામાં મેં તને બહુ દુભવી છે. સાચા મનથી એ ડખા બદ્લ માફી માંગુ છું.અને પ્રાર્થના કરું છું તે જ્યાં હોય ત્યાં શાંતિ અને ઐશ્વર્યને પામે. અને મારા ગુનાઓની મને માફી બક્ષે.”
થોડોક સમય મૌન છવાયેલું રહ્યું મારા અને પોતાના આંસુ લુંછતા લુંછતા નાની ટહુકી.
“પપ્પા આ પત્રને વેલેંટાઈન પત્ર જ કહેવાય. જેમાં પોતાની ભુલ અને પ્રેમનો એકરાર છે ખરુંને?”
મોટી કહે “આ પત્ર મમ્મીનાં જીવતા વંચાયો હોત તો મમ્મી કેટલી રાજી થતે?”
હું તેઓની વાત સાંભળતા બોલ્યો “ મારી લેણ દેણ જ એ રીતની હતી કે મારી આંખ ત્યારે જ ખુલે જ્યારે તે ન હોય”
મોટી વાતનું સમાપન કરતા બોલી “ પપ્પા તમે જરાક હિંમત રાખીને આ “હું મોટો”નાં ગજરાજે થી ઉતર્યા હોત તો મમ્મી છેલ્લા વર્ષોમાં સુભગ દાંપત્ય ભોગવીને સાચે જ સૌભાગ્યવંતી મૃત્યુ ને વરી હોત.
“એ સૌભાગ્ય વંતી જ મરી છે પણ મારે ભાગે અફસોસનો અગ્નિ અંતિમ ઘડી સુધી રહેશે”
બંને દીકરીઓએ મમ્મીનાં ફૉટા ઉપરનો સુખડ હારને દુર કર્યો અને મમ્મીને ગમતો લાલ ગુલાબને હાર પહેરાવ્યો. પપ્પાને પાણી આપી આશ્વાસન આપતા બોલ્યા.. મમ્મીને આજે વેલેંટાઇન ડે ની ભેટ આંસુ ભરેલી નહીં પણ લાડ દુલારથી આપો પપ્પ્પા. સાચા હ્રદયથી થતો પસ્તાવો મમ્મી જ્યાં હશે ત્યાં સાંભળશે અને સદગતિને પામશે..
આ સુવાક્ય સંતના મુખેથી ઉચ્ચારાય તો વાત સત્કાર્યોની બની જાય. મુઠી ભરવાની વાત એટલે બેકની એફ.ડી.થઈ જાય. જરિરિયાત મંદોને વહેચતા રહો તો તે ખેતી થઈ જ્યારે મારી ભત્રીજી સિધ્ધિ એ ફેસબુક પર આ સુવાક્ય મોકલ્યુ ત્યારથી જ ગમી ગયુ હતું જેમ જેમ વિચારતો ગયો તેમ તેમ બે શબ્દો મનને ઝંકૃત કરતા રહ્યા. જરુર કરતા વધુ કશું જ ન રાખો. કારણ કે આજની સંપતિ મૃત્યુ પછી સાથે નથી આવવાની અને તેથી મુઠી બાંધી એટલે તે રેતી થઈ કારણ કે એ મુડી તમને તો કામ નથી જ લાગવાની.. હા તમારા વારસોને કદાચ તે કામ લાગે કે ના પણ લાગે.
મરિયમ કાચવાલાને ગામ આખુ કંજુસ કહે કદી કોઇ ધર્મનાં કામમાં પૈસા ના ખર્ચે. પતિ કાસમની પેન્શનની રકમો જમા થાય અને આખી ચાલનું ભાડુ આવે છ્તા બહાર જ્વું હોય તો નજીક હોયતો ચાલી નાખે દુર હોયતો બસ પકડે અને બહાર જવું હોય તો લોકલ ટ્રૈન પકડે.
દીકરી નરગીસ માના આ વલણથી સંકોચાય .જમાઇ ખુરશીદ તો ધીક્કારે આ કંજુસાઈને. પણ આખરે નરગીસની મમ્મી છે તે રીતે માન આપે. એ ધ્યાન રાખે કે તેમની કંજુસાઈ ઉપર ભુલે કં ચુકે કંઇ બોલાઈ ના જાય.
ખુરશીદ એવું માને કે આ એની એકલપેટી સાસુએ દલ્લો સારો જમાવ્યો હશે. ખર્ચો નહીંવત અને આવકો ચારે બાજુની. અને એક જ વારસદાર નરગીસ. એટલે એ દલ્લો જ્યારે મળે ત્યારે મઝા જ મઝા.
તે દિવસે નજીકની દુકાનમાં થી મરિયમ માટે સોય ખરીદવાની હતી. નરગીસે એક રુપિયાનું પેકટ ખરીદ્યુ ત્યારે વેપારી નાગજી બોલ્યો “ બા માટે સોયનું પેકેટ ખરીદ્યુ?”
“હા”
“બેન ફરીથી ધક્કો ના ખાવો હોય તો એક જ સોય લઈ જાવ.”
“કેમ એમ કહો છો”
“ બા એમ માને છે કે જરુરિયાત જેટલું જ વસાવવું. તેઓ વણ જોઇતું કદી સંઘરતા નથી”
નરગીસ વિચારમાં પડી ગઈ, નાગજી એ કહ્યું “ ડઝન સોયનો રુપિયો અને છુટક સોયનાં દસ પૈસા એ વાતે પણ તેમણે જીદ કરીને એક જ સોય લીધી” અને કહ્યું “મારે જરુર હશે તો તું ક્યાં દુર છે? બીન જરુરી સોયો ખોવાઇને પુરી થઈ જાય છે.”
માની વાત તેને તરત તો ના સમજાઈ. પણ શાંતિ થી વિચાર્યુ તો તે સાચી હતી..સોય દોરાની જરૂરિયાત ક્યારે પડે? જ્યારે કોઇક કપડું ફાટે ત્યારેને? અને વરસમાં કેટલા પણ કપડા ફાટે દોરાની દડીમાં સોય સાચવી રાખો તો વરસો અને વરસો સુધી જરૂર ના પડે.
મરિયમ બેન ગયા ત્યારે તેમની મૈયતમાં આખુ ગામ ઉભરાયું અને નરગીસને માનાં પૈસા ક્યાં જતા હતા તે વાતો સમજાઈ. પેટે પાટા બાંધીને કેટલીય જાતની સખાવતો તેમણે કરી હતી. અને ગામનાં દરેક જરુરિયાત મંદ લોકોને કહેલું કે તમારી પરિસ્થિતિ સુધરે ત્યાર તમે પણ જરુરિયાત મંદને મદદ કરજો.સંબંધ અને સંપતિ ભેગી કરશો તો તે રેતી છે.પણ વાવતા રહેશો તો તે ખેતી છે.
ખુર્શીદ આ ભીડને જોતો રહ્યો.. મરિયમ મા ઘરની બહાર પણ નીકળતા નહોંતા અને આટલા બધા લોકો ઉદાસ અને રડતાં રડતાં તેમનો શોક મનાવતા હતા. એ જનમ્યા ત્યારે એકલાજ રડતા હતા..પણ સખાવતી રાહને લીધા કેટલાય તેમને ગુમાવીને વ્યથીત હતા
જોડણીના નિયમો
નિયમ- 1] સંસ્કૃતના તત્સમ શબ્દોની જોડણી મૂળ પ્રમાણે કરવી. ઉદા. મતિ; ગુરુ; વિદ્યાર્થિની.
નિયમ- 2] ભાષામાં તત્સમ તથા તદ્ભવ બંને રૂપો પ્રચલિત હોય તો બંને સ્વીકારવાં. ઉદા. કઠિન-કઠણ; રાત્રિ-રાત;દશ-દસ; કાલ-કાળ; નહિ-નહીં; હૂબહૂ-આબેહૂબ; ફર્શ-ફરસ.
નિયમ- 3] જે વ્યંજનાન્ત તત્સમ શબ્દો ગુજરાતી પ્રત્યયો લેતા હોય તેમને અકારાન્ત ગણીને લખવા. ઉદા. વિદ્વાન, જગત, પરિષદ. [આ નિયમ અંગ્રેજી, ફારસી, અરબી વગેરે ભાષાના શબ્દોને પણ લાગુ પડે છે.]
નિયમ- 4] પશ્ચાત્, કિંચિત્, અર્થાત્, ક્વચિત્, એવા શબ્દો એકલા આવે અથવા બીજા સંસ્કૃત શબ્દોની સાથે સમાસમાં આવે ત્યારે વ્યંજનાન્ત લખવા. ઉદા. કિંચિત્કર; પશ્ચાત્તાપ. [આવા અવ્યયો પછી જ્યારે ‘જ’ આવે ત્યારે તેમને
વ્યંજનાન્ત ન લખવાં. ઉદા. ક્વચિત જ.]
નિયમ- 5] અરબી, ફારસી તથા અંગ્રેજી ભાષાના શબ્દો લખતાં તે તે ભાષાના વિશિષ્ટ ઉચ્ચારો દર્શાવવા ચિહ્નો ન વાપરવાં. ઉદા. ખિદમત, વિઝિટ, નજર.
નિયમ- 6] ‘એ’ તથા ‘ઓ’ના સાંકડા તથા પહોળા ઉચ્ચારની ભિન્નતા દર્શાવવા ચિહ્નો વાપરવાં નહિ. પરંતુ અંગ્રેજી શબ્દોના ’એ”ઓ’ના ઉચ્ચારમાં ભ્રાંતિ ન થાય માટે,તે દર્શાવવા ઊંધી માત્રાનો ઉપયોગ કરવો.ઉદા.કૉફી,ઑગસ્ટ,કૉલમ.
નિયમ- 7] અનુસ્વારના ભિન્ન ભિન્ન ઉચ્ચારો દર્શાવવા ચિહ્નો વાપરવાં નહિ.[નોંધ: શક્ય હોય ત્યાં અનુસ્વારના વિકલ્પમાં અનુનાસિકો વાપરી શકાય. ઉદા. અંત-અન્ત; દંડ-દણ્ડ; સાંત-સાન્ત; બૅંક-બૅન્ક.
હશ્રુતિ તથા યશ્રુતિ
નિયમ-8] બહેન, વહાણું, વહાલું, પહોળું, મહાવત, શહેર, મહેરબાન, મહાવરો, મહોર જેવા શબ્દોમાં તથા કહે, રહે, પહેર, પહોંચ, જેવા ધાતુઓમાં હ જુદો પાડીને લખવો.
નિયમ-9] નાનું, મોટું, બીક, સામું, ઊનું, મોર {અવ્યય}, મોં, મોવું (લોટને), જ્યાં, ત્યાં, ક્યારે, ત્યારે, મારું, તારું, તમારું, તેનું, અમારું, આવું, વગેરેમાં હકાર ન દર્શાવવો. (એટલે કે, હ જ્યાં દર્શાવવો ત્યાં જુદો પાડીને દર્શાવવો અને ન દર્શાવવો ત્યાં મુદ્દલ ન દર્શાવવો; ‘હ’ને આગલા અક્ષર સાથે જોડવો નહીં.)
નિયમ-10] નાહ, ચાહ, સાહ{સાહ-વું = ઝાલવું-પકડવું }, મોહ, લોહ, દોહ, સોહ {સોહ-વું = શોભવું,સોહાવું} એ ધાતુઓ અનિયમિત ગણી તેમનાં દર્શાવ્યાં પ્રમાણે રૂપો લખવાં :
નાહ:- નાહું છું; નાહીએ છીએ; નહાય છે; નાહો છો; નાહ્યો, -હ્યા,-હી,-હ્યું,-હ્યાં; નાહીશ; નાહીશું; નહાશે; નહાશો; નહાત; નહાતો,-તી,તું;નાહનાર; નાહવાનો અથવા નાવાનો; નાહેલો,-લી,-લું; નહા; નહાજે; નાહવું.
ચાહ:- ચાહું છું; ચાહીએ છીએ; ચાહે છે; ચાહો છો; ચાહ્યો,-ચાહ્યા,-હી,-હ્યું,-હ્યાં; ચાહીશ; ચાહીશું; ચાહશે; ચાહશો; ચાહત; ચાહતો,-તી,-તું; ચાહનાર; ચાહવાનો; ચાહેલો,-લી,-લું; ચાહ; ચાહજે; ચાહવું.
સાહ:- ( ચાહ પ્રમાણે )
મોહ:- મોહું છું; મોહીએ છીએ; મોહે છે; મોહો છો; મોહ્યો,-હ્યા,-હી,-હ્યું,-હ્યાં;મોહીશ; મોહીશું; મોહશે; મોહશો; મોહત; મોહતો,-તી,-તું; મોહનાર; મોહવાનો; મોહેલો,-લી,-લું; મોહ; મોહજે; મોહવું.
લોહ:- { લોહવું=લુછવું}લોહું છું; લોહીએ છીએ; લુહે છે; લુહો છો; લોહ્યો,-હ્યા,-હી,-હ્યું,-હ્યાં; લોહીશ; લોહીશું; લોહશે; લોહશો; લોહત; લોહતો,તી,-તું; લોહનાર; લોહવાનો અથવા લોવાનો; લોહેલો; લોહવું.
લોવડા(રા)વવું; લોવાય; લોવણિયું. {લુછવા પરથી બનતા શબ્દો}
દોહ:- દોહું છું; દોહીએ છીએ; દુહે છે; દુહો છો; દોહ્યો,-હ્યા,-હી,-હ્યું,-હ્યાં; દોહીશ; દોહીશું; દોહશે; દોહશો; દુહત અથવા દોહત; દોહતો,-તી,-તું; દોહનાર; દોહવાનો અથવા દોવાનો; દોહેલો,-લી,-લું; દોહ; દોહજે.
દોવડા(રા)વવું; દોવાવું; દોવણ; દોણી.
કોહ:- {કોહવું=સડવું }સામાન્યત:મોહ પ્રમાણે.પણ નીચેનાં રૂપો {નીચે}દર્શાવ્યા પ્રમાણે {લખવાં} :
કોવડા(રા)વવું; કોવાવું; કોવાય; કોહપણ; કોહવાટ.
સોહ:- {સોહવું=શોભવું} મોહ પ્રમાણે.
નિયમ- 11] કેટલાક ‘ઢ’ને બદલે હ અને ડ છૂટા પાડીને લખે છે. જેમ કે, કહાડવું, વહાડવું. તેમ ન લખતાં કાઢ, વાઢ, કઢી, ટાઢ, અઢાર, કઢવું એમ લખવું.પરંતુ લઢવું, દાઢમ ન લખતાં લડવું, દાડમ એમ લખવું. ચડવું, ચઢવું બંને માન્ય ગણવાં.
નિયમ- 12] કેટલાક શબ્દોના ઉચ્ચારણમાં ગુજરાતના કેટલાક ભાગમાં યશ્રુતિ થાય છે. ઉદા. જાત્ય, આંખ્ય, લાવ્ય, લ્યો, દ્યો ઇ. પણ તે લખવામાં દર્શાવવાની જરુર નથી. જાત, આંખ, લાવ, લો, દો એમ જ લખવું.
તદ્ભવ શબ્દો
નિયમ- 13] અલ્પપ્રાણ અને મહાપ્રાણ સંયુક્ત હોય એવા તદ્ભવ શબ્દોમાં મહાપ્રાણનું દ્વિત્વ કરવું. ઉદા. ચોખ્ખું, ચિઠ્ઠી, પથ્થર, ઝભ્ભો, ઓધ્ધો, સુધ્ધાં, સભ્ભર. પણ ચ્ તથા છનો યોગ હોય તો ચ્છ લખવું, છ્છ નહિ. ઉદા. અચ્છેર,પચ્છમ, અચ્છું.
નિયમ- 14] કેટલાક શબ્દોમાં (ઉદા. પારણું, બારણું, શેરડી, દોરડું,ખાંડણી, દળવું, ચાળણી,શેલડી) ર, ડ, ળ લને બદલે ય ઉચ્ચાર થાય છે; ત્યાં મૂળ રૂપ જ લખવું.
નિયમ- 15] અનાદિ ‘શ’ના ઉચ્ચારની બાબતમાં કેટલાક શબ્દોમાં પ્રાંતિક ઉચ્ચારભેદ છે. ઉદા. ડોશી-ડોસી, માશી-માસી, ભેંશ-ભેંસ, છાશ-છાસ, બારશ-બારસ, એંશી-એંસી. આવા શબ્દોમાં શ અને સ નો વિકલ્પ રાખવો.
નિયમ- 16] શક, શોધ, શું માં રૂઢ શ રાખવો; પણ સાકરમાં સ લખવો.
નિયમ- 17] વિશે અને વિષે એ બંને રૂપો ચાલે.
નિયમ- 18] તદ્ભવ શબ્દોમાં અંત્ય ઈ તથા ઉ, સાનુસ્વાર કે નિરનુસ્વાર, એ અનુક્રમે દીર્ઘ અને હ્રસ્વ લખવાં. ઉદા. ઘી; છું; શું; તું; ધણી; વીંછી; અહીં; દહીં; પિયુ; લાડુ; જુદુ.
નોંધ–સામાન્ય રીતે ગુજરાતીમાં રુ {ઉપરાંત રની પાછળ અધવચ્ચે હ્રસ્વ ઉની નિશાની જેને માટે કોમ્પ્યુટરમાં સગવડ નથી ! -જુ.}લખવાનો રિવાજ નથી; રૂ વિશેષ પ્રચલિત છે. પરંતુ જ્યાં નિયમ પ્રમાણે હ્રસ્વ રુ લખવાનું હોય ત્યાં રુ {અથવા હમણાં મેં કહ્યું તેવો રુ. -જુ.} લખવું. ઉદા. છોકરું, બૈરું {માં બંને હ્રસ્વ રુ લખવા}.
અપવાદ–એકાક્ષરી શબ્દોમાં નિરનુસ્વાર ઊ દીર્ઘ લખવો. ઉદા. જૂ, લૂ, થૂ, ભૂ, છૂ. {જોડણીકોશમાં જ ની પાછળ કાનો કરીને પછી [જેમ કે જા] હ્રસ્વ ઉની નીશાની લખવામાં આવે છે પણ કોમ્પ્યુટરમાં એ સગવડ નથી.જુ.}
નિયમ- 19] અનંત્ય ઈ તથા ઊ પર આવતા અનુસ્વારનો ઉચ્ચાર પોચો થતો હોય ત્યારે ઈ કે ઊ દીર્ઘ લખવાં.ઉદા. ઈંડું; હીંડાડ; ગૂંચવાવ; સીંચણિયું; પીંછું; લૂંટ; પૂંછડું; વરસૂંદ; મીંચામણું.
અપવાદ–કુંવારું, કુંભાર, કુંવર, સુંવાળું.
નિયમ- 20] શબ્દોમાં આવતા યુક્તાક્ષરથી જ્યાં આગલા સ્વરને થડકો લાગતો હોય ત્યાં ઈ કે ઊ જે હોય તે હ્રસ્વ લખવો. અનુસ્વારનો ઉચ્ચાર અનુનાસિક જેવો થતો હોય ત્યાં યુક્તાક્ષર ગણવો. ઉદા. કિસ્તી, શિસ્ત, ડુક્કર, જુસ્સો, ચુસ્ત, છેતરપિંડી, જિંદગી, જિંગોડી, લુંગી, દુંદ, તુંડાઈ.
નોંધ – સામાન્ય રીતે ગુજરાતીમાં જિ લખવાનો રિવાજ નથી; જી જ વિશેષ પ્રચલિત છે. પરંતુ જ્યાં નિયમ પ્રમાણે હ્રસ્વ જિ લખવાનું હોય ત્યાં જિ લખવું. ઉદા. જિંદગી; જિતાડવું; જિવાડવું.
નિયમ- 21] જ્યાં વ્યત્પત્તિને આધારે જુદી જોડણી ન થતી હોય ( જેમ કે, જુદું, ઉદવું, ડિલ) તેવા બે અક્ષરના શબ્દોમાં ઉપાંત્ય ઈ તથા ઊ દીર્ઘ લખવાં. ઉદા. ચૂક, થૂઈ, તૂત, ઝૂલો, ઝીણું, જીનો.
અપવાદ – સુધી, દુખ,જુઓ.
નોંધ – મુકાવું,ભુલાવું, મિચાવું, એવાં કર્મણિ રૂપોમાં હ્રસ્વ થાય છે. જુઓ નિયમ 24મો.
નિયમ- 22] જ્યાં વ્યુત્પત્તિને આધારે જુદી જોડણી ન થતી હોય ( જેમ કે, ઉપર, ચુગલ, કુરતું, મુગટ, અંગુર ) તેવા બેથી વધારે અક્ષરના શબ્દોમાં ઇ કે ઉ પછી લઘુ અક્ષર આવે તો તે દીર્ઘ લખવાં, અને ગુરુ અક્ષર આવે તો હ્રસ્વ લખવાં. ઉદા. નીકળ, મૂલવ, વિમાસ, મજૂર, ખેડૂત,દુકાળ, સુતાર, તડૂક, કિનારો, ભુલાવ, મિચાવ, તડુકાવ.
અપવાદ – વિશેષણ પરથી થતાં નામો તેમ જ નામ પરથી બનતાં ભાવવાચક નામોમાં મૂળ શબ્દની જોડણી કાયમ રાખવી. ઉદા. ગરીબ-ગરીબાઈ; વકીલ-વકીલાત; ચીકણું-ચીકણાઈ,ચીકાશ; મીઠું-મીઠાશ,મીઠાણ; જૂઠું-જૂઠાણું; પીળું-પીળાશ; ઝીણું-ઝીણવટ.
નોંધ – વેધી-વેધિત્વ,અભિમાની-અભિમાનિત્વ, એવા શબ્દો તત્સમ સંસ્કૃત હોઈ ફેરફાર કરવામાં આવે છે.
અપવાદ 2 – કેટલાક શબ્દો બોલતાં ઉપાંત્ય અક્ષર ઉપર ભાર આવે છે ત્યાં ઇ કે ઉ જે હોય તે દીર્ઘ કરવાં. ઉદા. ગોટીલો, દાગીનો, અરડૂસો, દંતૂડી વગેરે.
નોંધ – જેમાં આ જાતનો ભાર નથી આવતો એવા શબ્દો : ટહુકો, ફઉડી, મહુડું.
નિયમ- 23] ચાર અથવા તેથી વધારે અક્ષરના શબ્દોમાં આદિ ઇ કે ઉ હ્રસ્વ લખવાં. ઉદા. મિજલસ, ભુલામણું, હિલચાલ, કિલકિલાટ,ખિસકોલી,ટિપણિયો, ટિટિયારો, ટિચકારી.
વિકલ્પ – ગુજરાત-ગૂજરાત.
નોંધ 1- આ જાતનો શબ્દ સમાસ હોય તો સમાસના અંગભૂત શબ્દોની જોડણી કાયમ રાખવી. ઉદા. ભૂલથાપ; બીજવર; હીણકમાઉ; પ્રાણીવિદ્યા; સ્વામીદ્રોહ; મીઠાબોલું.
નોંધ 2- કૂદાકૂદ,બૂમાબૂમ, ભુલભુલામણી, એવા દ્વિર્ભાવથી શબ્દોમાં દ્વિર્ભાવ પામતા પદની જોડણી જ કાયમ રાખવી.
નિયમ 24] પ્રાથમિક શબ્દો પરથી ઘડાતા શબ્દોમાં તથા ધાતુનાં પ્રેરક અને કર્મણિ પ્રયોગનાં રૂપોમાં પ્રાથમિક શબ્દ અથવા ધાતુની મૂળ જોડણી કાયમ ન રાખતાં ઉપર કલમ 21, 22, 23, 24 પ્રમાણે જોડણી કરવી. ઉદા. ભૂલ-ભુલામણી;
શીખ-શિખાઉ, શિખામણ; નીકળ-નિકાલ; ઊઠ-ઉઠાવું,ઉઠાડ,ઉઠાવ, ઉઠમણું; મૂક-મુકાણ,મુકાવું,મુકાવવું.
નોંધ 1– નિયમ 19, 20 પ્રમાણે સાનુસ્વાર ઇ,ઉ વાળા શબ્દોમાં ફેર નહીં થાય. જેમ કે ચૂંથવું, ચૂંથારો, ચૂંથાવું,ચૂંથાવવું; કિંગલાણ*, કિંગલાવું, કિંગલાવવું.
નોંધ 2– ધાતુના અક્ષરો ગણવામાં તેનું સામાન્ય કૃદંતનું રૂપ નહિ, પણ મૂળ રૂપ લેવું. જેમ કે ઊથલ(વું),મૂલવ(વું),ઉથલાવ(વું), તડૂક(વું),તડુકાવ(વું), તડુકા(વું).
અપવાદ 1– કર્મણિ રૂપોને નિયમ 21માં અપવાદ ગણી હ્રસ્વ કરવાં. જેમ કે મિચા(વું), ભુલા(વું).
અપવાદ 2– ક્રિયાપદનાં કૃદંતરૂપોમાં મૂળ જોડણી જ કાયમ રાખવી. જેમ કે ભૂલનાર, ભૂલેલું; ભુલાવનાર; ભુલાયેલું; મૂકનાર, મૂકેલું; મુકાયેલું, મુકાવનાર; મુકાવડાવેલું.
નિયમ 25] શબ્દના બંધારણમાં ઈ પછી સ્વર આવતો હોય તો તે ઈ ને હ્રસ્વ કરી સ્વરની પહેલાં ય ઉમેરીને લખવું. ઉદા. દરિયો, કડિયો, રેંટિયો, ફડિયો, ધોતિયું,માળિયું, કાઠિયાવાડ, પિયર, મહિયર, દિયર,સહિયર, પિયુ.
અપવાદ — પીયો; તથા જુઓ પછીનો નિયમ.
વિકલ્પ — પિયળ-પીયળ.
નિયમ 26] વિભક્તિ કે વચનના પ્રત્યયો લગાડતાં કે સમાસ બનાવતાં શબ્દની મૂળ જોડણી કાયમ રાખવી. ઉદા. નદી-નદીઓ, નદીમાં ઇ. સ્ત્રી-સ્ત્રીઓ, સ્ત્રીને ઇ. ખૂબી-ખૂબીઓ. બારીબારણાં.
નિયમ 27-ક] કરીએ, છીએ, ખાઈએ, ધોઈએ, સૂઈએ, જોઈએ, હોઈએ, મારીએ, એવાં ક્રિયાપદનાં રૂપો બતાવ્યાં પ્રમાણે લખવાં. પણ થયેલું, ગયેલું, સચવાયેલું, એવાં રૂપો દર્શાવ્યા મુજબ લખવાં.
નિયમ 27-ખ] જુવો, ધુવો નહિ પણ જુઓ, ધુઓ લખવું. તેમ જ ખોવું, રોવું જેવાં ઓકારાન્ત ધાતુઓમાં ખુઓ, રુઓ લખવું. અને જુએ છે, ધુએ, ખુએ છે, રુએ છે, જોયેલું, જોતું; ખોયેલું, ખોતું; ધોયેલું, ધોતું; વગેરે રૂપો દર્શાવ્યા મુજબ લખવાં.
નિયમ 27-ગ] સૂવું, પીવું, જેવાં ક્રિયાપદોમાં સૂએ છે, સૂઓ, સૂતું, સૂતેલ, સૂનાર, અને પીએ છે, પીઓ, પીતું, પીધેલ, પીનાર, એ પ્રમાણે લખવું.
—————————–
*કિંગલાણ=હર્ષનાદ.
નિયમ-28] પૈસો,ચૌટું, પૈડું, રવૈયો એમ લખવું. પણ પાઈ, પાઉંડ, ઊડઈ, સઈ એવા શબ્દો દર્શાવ્યા પ્રમાણે લખવા.
નિયમ-29] સજા, જિંદગી, સમજ એમાં જ; તથા ગોઝારું,મોઝારમાં ઝ, અને સાંજ-ઝ, મજા-ઝા એમ લખવું.
નિયમ-30] આમલી-આંબલી, લીમડો-લીંબડો, તૂમડું-તૂંબડું, કામળી-કાંબળી, ડામવું-ડાંભવું, પૂમડું-પૂંભડું, ચાંલ્લો-ચાંદલો. સાલ્લો-સાડલો એ બંને રૂપો ચાલે.
નિયમ-31] કહેવડાવવું-કહેવરાવવું, ગવડાવવું-ગવરાવવું, ઉડાડવું-ઉરાડવું, બેસાડવું-બેસારવું, જેવાં જેવાં પ્રેરકરૂપોમાં ડ અને ર નો વિકલ્પ રાખવો.
નિયમ-32] કવિતામાં નિયમાનુસાર જોડણી વાપરી હ્રસ્વ દીર્ઘ બતાવનારાં ચિહ્નો વાપરવાં.
નિયમ-33] જે શબ્દોની જોડણી કે ઉચ્ચારને વિષે એકરૂપતા ચાલતી હોય તે શબ્દોની, ઉપરના કોઈ નિયમો અનુસાર જુદી જોડણી થતી હોય છતાં, પ્રચલિત જોડણી કાયમ રાખવી. ઉદા. મુજ, તુજ, ટુકડો, ટુચકો, મુજબ,પૂજારી,મુદત, કુમળું,કુસકી, ગુટકો, કુલડી.
