આજે વાત કરવી છે વૈદ્યરાજ ભવદીપ ગણાત્રાની. તેઓ સજ્જ અને પ્રતિબદ્ધ વૈદ્યરાજ છે. અમદાવાદ અને ગુજરાતમાં કોરોના દર્દીઓને આયુર્વેદનો મોટો ફાયદો થઈ રહ્યો છે. જે કામ કેરલ રાજ્યમાં થયું તે ગુજરાતમાં પહેલાં જ થઈ શક્યું હોત, પણ દેર આએ દુરસ્ત આયે. આયુર્વેદમાં શ્વાસ-ફેફસાંના રોગોને નિયંત્રિત કરવાની અને મટાડવાની મોટી શક્તિ છે, જે સાબિત થઈ રહ્યું છે. સમરસ હોસ્ટેલમાં રખાયેલા કોરોના પોઝિટિવ દર્દીઓ પર આયુર્વેદનો સફળ પ્રયોગ થઈ ચૂક્યો છે. 213માંથી 203 દર્દીઓ માત્ર સાત દિવસમાં જ અહીં આયુર્વેદની મદદથી નેગેટિવ થઈ ગયા હતા. અમદાવાદની પાદરમાં, એસજી રોડ પર આવેલી SGVP HOLISTIC HOSPITAL (નિરમા યુનિવર્સિટીની બરાબર સામે)માં ડો. ભવદીપ ગણાત્રા કોરોનાની સારવારમાં ફરજનિષ્ઠ છે. સારી બાબત એ છે કે સરકારમાં કોવિડ -19 ના દર્દીઓમાં આયુર્વેદની દવાના ક્લિનિકલ ટ્રાયલ તરીકે ખૂબ જ પ્રોત્સાહક સંશોધન કાર્ય ચાલી રહ્યું છે. એસ.જી.વી. મેડિકલ હોસ્પિટલ (જૂની વી.એસ. હોસ્પિટલ), અમદાવાદમાં ભવદીપભાઈ આ પ્રોજેક્ટના co PRINCIPAL INVESTIGATOR સહયોગી પ્રિન્સિપલ ઇન્વેસ્ટર છે. તેઓ કોરોના સામે આયુર્વેદનો ઉપયોગ અંગે ચાલી રહેલા સંશોધનના સંદર્ભમમાં એસવીપી (પાલડી) સાથે અને કોરોના સારવારના સંદર્ભમાં એસજીવીપી સાથે સંકળાયેલા છે. એક જ જેવાં નામો હોવાથી ગૂંચવણ થાય તેમ છે, પણ આયુર્વેદ ભલભલી ગૂંચવણ-મૂંઝવણ ઉકેલી શકે તેમ છે. તેઓ કહે છે કે દરરોજ PPE suit પહેરીને સારવાર કરવાનું પડકારજનક છે, પરંતુ હવે કેટલાક અઠવાડિયાના નિત્યક્રમની પ્રેક્ટિસથી ટેવાઈ જવાયું છે. તેઓ ઉમેરે છે, દર્દીઓમાં આયુર્વેદ માટે ખૂબ જ શ્રદ્ધા છે અને ઘણી અપેક્ષાઓ પણ છે, જે પૂરી કરવાનો પ્રયાસ થઈ રહ્યો છે. અમારી આખી ટીમ દ્વારા એસજીવીપી હોલિસ્ટિક હોસ્પિટલમાં દર્દીઓમાં આયુર્વેદની વ્યક્તિગત સારવાર પણ આપવામાં આવી રહી છે.ભવદીપભાઈ કહે છે આયુર્વેદ પોતાની શક્તિ બતાવશે અને હજારો વર્ષો જૂની આ આયુર્વેદ ઉપચાર પ્રત્યે લોકો સન્માનથી જોતા થશે. આયુર્વેદમાં મૂળભૂત રીતે શાશ્વત શક્તિ છે જે આજના આધુનિક યુગમાં અસરકારક છે જ. કોરોના કે અન્ય કોઈ પણ નવી બિમારી સામે આયુર્વેદનો અસરકારક અને સફળ ઉપયોગ થઈ જ શકે અને થઈ પણ રહ્યો છે. તેઓ કહે છે કે આયુર્વેદની સરળ અને અસરકાર પદ્ધતિની અસર અંગે ભલે આજની દુનિયામાં ઓછું સંશોધન અને અમલ થયાં હોય, પણ હવે વૈશ્વિક સ્તરે સમજાયું છે કે તંદુરસ્ત રહેવા માટે રોગપ્રતિકારક શક્તિ જોઈશે અને તેમાં સમગ્ર વિશ્વને આયુર્વેદ ખૂબ જ મદદ કરશે. ડો. ભવદીપ ગણાત્રાની જેમ જ ભારતભરમાં મોટી સંખ્યામાં આયુર્વેદ ડોકટરો-પ્રેક્ટિશનર કોવિડ -19 દર્દીઓની નિષ્ઠા સાથે સારવાર કરી રહ્યા છે અને બધે જ સુંદર પરિણામો આવી રહ્યાં છે.ખરેખર, આપણે, ભારતે આયુર્વેદ તરફ પાછા વળવાની જરૂર છે. આપણા જેવા ગરીબ દેશને મોંઘીદાટ આધુનિક મેડિકલ ટ્રીટમેન્ટ ના જ પોષાય. જેને પોષાય તેવા સીમિત સાધન-સંપન્ન લોકો ભલે તેનો ઉપયોગ કરે, આપણે પણ જ્યાં તેની અનિવાર્યતા હોય ત્યાં તેનો ચોક્કસ ઉપયોગ કરીએ પણ રોજબરોજના જીવનમાં આયુર્વેદને સ્થાન આપવાનો સમય હવે આવી ગયો છે.ડો.ભવદીપ ગણાત્રા જાણીતાં હાસ્યલેખિકા ડો. નીલિની ગણાત્રાના સુપુત્ર છે. નલિનીબહેન અમદાવાદની આયુર્વેદિક હોસ્પિટલ-કોલેજમાં પ્રોફેસર હતાં. તેમના પિતા પણ ડોકટર હતા. ડો. ગણાત્રા વસ્ત્રાપુર વિસ્તારમાં પોતાનું ક્લિનક ધરાવે છે. લોકોમાં આયુર્વેદનો મહત્તમ પ્રસાર થાય તે માટે વર્ષોથી તેઓ થાક્યા વિના પ્રયાસો કરી રહ્યા છે. સામા પ્રવાહે તરીને તેઓ નવા નવા અખતરા કરીને લોકોને આયુર્વેદ તરફ વાળવા મથી રહ્યા છે તેનો હું સાક્ષી રહ્યો છું. તેમની આયુર્વેદ માટેની પ્રતિબદ્ધતા માત્ર વ્યવસાયિક નથી પણ હૃદયની છે તે મોટી વાત છે. સમાજને સ્વસ્થ બનાવવો હશે તો આયુર્વેદનો મોટો ઉપયોગ કરવો પડશે તેવું તેઓ માને છે અને તે દિશામાં સતત કાર્યરત છે. તેમને દિલથી અભિનંદન. (તેમનો સંપર્ક Dr Bhavdeep Ganatra, Ganatra Ayurveda, 9825497588 છે.)(પોઝિટિવ મીડિયા માટે આલેખનઃ રમેશ તન્ના 9824034475)
નવ ગુજરાત ટાઇમ્સ માં આવેલો આ લેખ વિશે ચર્ચા કરતા હ્યુસ્ટન સીનીયર સીટીઝન ડે કેરમાં ચાર વયો વૃધ્ધ માણસો બેઠા હતા. નાનજી પટેલ, રામજી ઠાકોર, શામળ દાસ માધવાની અને શીરીશ ભટ્ટ. બધા સીતેર વટાવી ચુકેલા હતા અને વ્યવસાયે નાનજી પટેલ કન્વીનીયંટ સ્ટોર ચલાવતો હતો, રામજી ઠાકોર અને શામળદાસ માધવાની પેટ્રોલ પંપ ચલાવતા હતા અને શીરીશ ભટ્ટ ડોક્ટર હતા આમેય ચારેને સાંકળતુ પરિબળ સિનિયર સીટીજ્ન ડે કેર હતું.
“બહું સચોટ લેખ લખ્યો છે વિજયભાઈએ” નાનજી પટેલે મૌન તોડતા કહ્યું. ચર્ચા ચાલે તે હેતૂ થી શામળભાઈ બોલ્યા “મને તો લાગે છે વિજયભાઇ થોડાક વધારે ડરી ગયા લાગે છે.”
“ લાખોની સંખ્યામાં મૃત્યુ જોનારાની ફડક સંપૂર્ણ વ્યાજબી છે” ડૉક્ટર સાહેબે પોતાનો અભિપ્રાય આપ્યો . ” ડૉક્ટર તરીકે હું પણ આટલા મૃત્યુનાં સમાચારો વાંચીને આવીજ ફડક અનુભવું છું.”
શામળદાસ માધવાની ઉંમરમાં મોટા હતા અને તેમના પત્ની આવીજ માંદગીમાં જતા રહ્યા હતા. તેઓએ ચર્ચા શુષ્ક ન બને તે હેતૂ થી બોલ્યા હવે આટલી મોટી ઉંમરે મૃત્યુ નો ભય રાખવો અસ્થાને છે. તે એક એવું સત્ય છે જે આવવાનું જ છે. તેને હસતા હસતા સ્વિકારવું એ બહાદુરી છે.કોઇ હોસ્પીટલમાં તો કોઈ ઘરમાં યમરાજાને ભેટવાનું છે જ.
નાનજી પટેલ બોલ્યા વિજયભાઇનો ભય પીડા સહીતનાં અપ મૃત્યુનો છે. એ વાત સાચી છે કે ઉંમરલાયક થયા એટલે મૃત્યુ તો થવાનું જ છે પણ બીન જરુરી વેદનાઓ અને માવજતનાં પૈસા ખર્ચવાની વાત અકારણ છે.
શામળદાસ ભાઈ બોલ્યા “પીડા રહિત મૃત્યુ એ વરદાન છે જે પુણ્યશાળીઓને જ મળે છે”
રામજી ઠાકોરે સંમતિ સુચક માથુ હલાવ્યું. અને બોલ્યા “મોતનો ફરિશ્તો કરતા મોતનો દૂત કોરોનાનું રુપ લઈને આવ્યું છે. આજે મને ઈ મેલમાં રજ્નીકુમાર પંડ્યાનો લેખ આવ્યો છે તેમાં ડર ની વાત નો નિકાલ કર્યો છે.કહે છે ને કે જે રોગનો ઇલાજ મળી જાય તે રોગ અસાધ્ય રહેતો નથી.”
” આ રોગનો ઇલાજ તો ક્લોરો ક્વીનાઈન ની ગોળીઓ છે જે રોગ લાગ્યા પછી અસર કરે. પણ આ રોગ લાગેજ નહીં તે માટે સોસીયલ ડીસ્ટંસીંગ અને તેની રસી શોધવી જરુરી છે” ડોક્ટર શીરિષ ભટ્ટ બોલ્યા..
(ડૉ. તુષાર શાહ ગુજરાતના એક નામાંકિત કાર્ડીઆક સર્જ્યન છે. જરા પણ અતિશયોક્તિ વગર કહી શકાય કે બીજી અનેક સિધ્ધિઓના તેઓ યશોભાગી હોવા ઉપરાંત ગુજરાતી ભાષાના એક ઉમદા નવલકથાકાર સ્વ. અશ્વિની ભટ્ટની આયુષ્યની અવધિ સારી એવી લંબાવી આપવામાં તેમનું અને તેમના તબીબી ક્ષેત્રના સાથીઓનું અવિસ્મરણીય યોગદાન છે. સાહિત્ય અને કલાના વ્યાસંગી એવા ડૉ. તુષાર શાહ પોતાના તબીબી ક્ષેત્રના દેશ-વિદેશના અનેક વૃત્તપત્રોના સતત વાચન અને અધ્યયન દરમિયાન જે કંઇ આત્મસાત કરે છે તે હંમેશા બીજા જિજ્ઞાસુઓની સાથે બાંટવાની તજવીજ કરતા રહે છે. એવી જ એક પેરવીરુપે આ એક કિંમતી સામગ્રી મને તેમણે મોકલી. મને એ ગમી જતાં કોરોનાના સતત ઓથાર સાથે વ્યતિત થતા આ દિવસોમાં બીજા અનેકો તે વાંચે-સમજે એ આશયથી મેં ભાઇ બીરેન કોઠારીને એનો અનુવાદ કરવા વિનંતી કરી અને એમના એ અનુવાદને મેં પૂરી ગુજરાતી લઢણ આપવા કોશીશ કરી છે. એ આખા લખાણનો માત્ર કોરોનાને સ્પર્શતો અંશ અહીં પ્રસ્તુત છે:
– રજનીકુમાર પંડ્યા)
બેલ્જિયમમાં ઉછરેલા અને લંડન સ્કૂલ ઑફ હાઈજીન એન્ડ ટ્રોપિકલ મેડીસીનના નિદેશક પીટર પીયટ ૧૯૭૬માં ઈબોલા વાયરસના શોધકોમાંના અને તેને નાથવા ઝઝુમતા વિષાણુવિજ્ઞાનીઓમાંના એક છે. પોતાની આજ સુધીની પૂરી કારકિર્દી તેમણે ચેપી રોગો સામે ઝઝૂમવામાં વીતાવી છે. ૧૯૯૫ અને ૨૦૦૮ દરમિયાન એચ.આઈ.વી./એઈડ્સ પરના સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘના સંયુક્ત કાર્યક્રમનું વડપણ તેમણે જ કરેલું. હાલ તેઓ યુરોપિયન કમિશનનાં પ્રમુખ ઉર્સૂલા વૉન ડેર લેયનના કોરોના વાયરસના સલાહકાર છે. એ જટીલ અને એનો અભ્યાસ કરનારા માટે પણ જીવજોખમી એવા એ વિજ્ઞાનના આટલા જ્ઞાન,અનુભવ અને એમાં હાંસલ કરેલી સિધ્ધિઓ છતાં જ્યારે તેમને પોતાને કોરોના વાયરસ લાગુ પડી ગયો ત્યારે તેમણે કોઇ આઘાત કે આંચકો અનુભવવાને બદલે કેવળ એક ડોક્ટર કે વિજ્ઞાની તરીકે જ નહિં, પણ એક જાગ્રત દર્દી તરીકે સતર્ક થઇને તેની સામે જબ્બર લડત આપી અને અંતે એને નાથવામાં ફત્તેહ મેળવી. પણ એ દરમિયાન તેમને એ લડતના અનુષંગે ઇંગ્લેંડની તબીબી વ્યવસ્થા, શાસન અને સમાજવ્યવસ્થાના પણ કેટલાક બાહ્ય અનુભવો પણ થયા.અને એ અનુભવોએ તેમની જીવનના મેદાનને જોવાની નવી દૃષ્ટિ બક્ષી. આમ તેમના માટે પોતે કરેલો વ્યક્તિગત પણ બહુમુખી મુકાબલો એક જીવનપરિવર્તક અનુભવ બની રહ્યો.
આ સંદર્ભે સુવિખ્યાત બેલ્જિયન વિજ્ઞાન સામયિક‘નેક’ના એક પત્રકાર-લેખક ડર્ક ડ્રોલાન્સ દ્વારા પીટર પીયટની મુલાકાત તાજેતરમાં લેવામાં આવી હતી, જે દોઢ કલાક જેટલો ખાસ્સો લાંબો સમય ચાલી હતી. આ વર્ષ ૨૦૨૦ના માર્ચની મધ્યમાં તેમને કોરોના વાયરસનો ચેપ લાગ્યા પછીની પ્રસિદ્ધ થયેલી આ તેમની પહેલવહેલી મુલાકાત છે. એ દીર્ઘ વિડીયો મુલાકાત દરમિયાન,એ વિષાણુવિજ્ઞાની પીટર પીયટ થાકેલા જણાતા હતા.પણ હારેલા નહિં. વિડીયો મુલાકાત દરમિયાન તેઓ શરૂઆતમાં આ રોગે બીજા કોઇ દર્દીની ઉપર નહિં, પણ તેમના ખુદ પર કરેલી અસર વિશે સહેજ ભાવુક થઇને ખચકાતાં ખચકાતાં વાત કરતા હતા. એમના શબ્દોમાં એક એવી ફિકર વરતાતી હતી કે જનસમાજ પર પડેલી કોરોના વાયરસની અસરને હજુ આપણે બહુ ગણકારતા નથી. એને હળવાશથી જોઇએ છીએ. પરિણામે એનો પ્રકોપ ફાટી નીકળવાની શક્યતાઓ બહુ વધી જાય છે..
(પીટર પીયટ)
આ વર્ષ ૨૦૨૦ના માર્ચની મધ્યમાં કોરોનાથી ચેપગ્રસ્ત થયા પછી પીટર પિયટ સાહેબે એક સપ્તાહ તો પોતાને ઘેર જ આઈસોલેશનમાં ગાળ્યું. તે પછી એક સામાન્ય દર્દીની જેમ હોસ્પીટલમાં ભરતી થઇ ગયા. જરૂરી હોય એટલા દિવસ ત્યાં ગાળીને પછી લંડનના પોતાના નિવાસસ્થાને તેઓ ફરી તથાવત થવાનો પ્રયત્ન કરી રહ્યા. પણ ત્યારે એમણે જોયું કે દાદર ચડતી વખતે હવે એમનાથી હાંફી જવાય છે. આવું અગાઉ કદી થતું નહોતું. મતલબ કે આ વખતના આ ચિહ્નો નવાં હતાં,એમને તરત સમજાઇ ગયું કે કોરોના વાયરસ તેમના દેહમાં પ્રવેશ કરી ચુક્યો છે. અને એ હવે એનો પંજો ફેલાવ્યા વગર રહેવાનો નથી. આ કારમી સભાનતા પ્રગટી તો ખરી, પણ એ સભાનતા ન તો તેમને કોઇ આઘાત આપી શકી કે ને તો એમને બેબાકળા બનાવી શકી. અત્યારના સાર્વત્રિક ગભરાટના સંજોગોમાં આવી માનસિક્તા જાળવવી એ જેવી તેવી વાત નથી. એ માટે તો વૈજ્ઞાનિક અભિગમ અને મજબૂત મનોબળ જોઇએ.
તેમને કોરોના વાયરસનો ચેપ લાગ્યા પછીની પ્રસિદ્ધ થયેલી આ તેમની પહેલવહેલી મુલાકાત બીજી મેના રોજ લેવામાં આવી હતી.
આ મુલાકાત દરમિયાન તેમણે આપેલા જવાબ તેમના પોતાના જ શબ્દોમાં:
“૧૯ માર્ચના દિવસે અચાનક મને સખત તાવ અને માથાનો તીવ્ર દુખાવો થઈ આવ્યો. માથામાં અને વાળના મૂળ(તાળવા)માં ખૂબ દર્દ થતું હતું, જે વિચિત્ર હતું. સામાન્ય રીતે મને કંઈ એવી ખાંસી થતી નથી, એટલે પહેલાં મને થયું કે આ તો સામાન્ય ખાંસી છે.આવી રીતે હળવાશથી વિચારવાના કારણે મને એ વાતની માનસિક અસર ખાસ ન પડી. કારણ કે હું તો બહુ કામગરો માણસ છું એટલે જે કામ હું કરતો હતો એ મેં ચાલુ રાખ્યું. હું ઘેર રહીને જ કામ કરી શકું એમ છું. આમેય મારે કોઇ ખાસ મુસાફરીનો પ્રસંગ પડતો નથી, એટલે ઘરની બહાર પગ દેવાનો કોઇ સવાલ જ ઉભો થતો નહોતો.
પણ તેમ છતાંય મને થયું કે મારે એક વાર ટેસ્ટ તો કરાવી જ લેવો જોઇએ. મેં એક ખાનગી હોસ્પિટલમાં ટેસ્ટ કરાવ્યો ત્યારે મારી આશંકા સાચી પડતી જણાઇ. મારો કોવિડ-19 ટેસ્ટ પોઝીટીવ આવ્યો ! આની મને ખબર પડી કે તરત મેં જરાય વિલંબ કર્યા વગર મારા ઘરના ગેસ્ટરૂમમાં મારી જાતને આઈસોલેશનમાં રાખી દીધી. ઠીક ઠીક સમય એ રીતે રહ્યો અને છતાં પણ મને તાવ ઉતર્યો નહીં. હું ૭૧નો છું. આ ઉમરે પણ સ્વસ્થ જીવન જીવનારો છું અને નિયમીતપણે ચાલવા પણ જાઉં છું. આટલા વર્ષોમાં હું કદી ગંભીર રીતે બિમાર પડ્યો જ નથી. આ બધા છતાં મારા ચિત્તમાં મારા સંદર્ભે આ કોરોનાના રૂપમાં પહેલી વાર એક જોખમી પરિબળ ઉભું થયું. જો કે, હું આશાવાદી છું. એથી મેં વિચાર્યું કે મને ચેપ મને કોઇ અસર નહીં કરે. મારી આ માન્યતા છતાં પણ પહેલી એપ્રિલે મારા એક ડૉક્ટર મિત્રે મને સંપૂર્ણ ચેક-અપ કરાવી લેવાની સલાહ આપી,કેમ કે, તાવ ઉતરવાનું નામ લેતો નહોતો અને ખાસ કરીને થાક સતત વધતો જતો હતો.
ચેક અપ કરાવવાથી એ હકિકત નજર સામે આવી કે મને ઑક્સિજનની તીવ્ર અછત અનુભવાય છે,પણ સાથોસાથ એ પણ એક હકીકત નોંધપાત્ર હતી કે હજુ મને બેઠા બેઠા શ્વાસચડવાની કોઇ ફરીયાદ નહોતી.પરંતુ ફેફસાંની ઈમેજમાં દેખાઇ આવ્યું કે મને તીવ્ર બૅક્ટેરિયલ ન્યુમોનિયા છે, કે જે કોવિડ-19ની ખાસિયત છે. સામાન્ય રીતે હું હંમેશાં ઉર્જાથી ભરપૂર હોઉં છું, પણ હવે મને સતત થાક અનુભવાવા માંડ્યો. મેં એ પણ જોયું કે એ કેવળ સાધારણ થાક નહોતો. એ તો હું સાવ લોથ થઇ જાઉં તેવો અસામાન્ય થાક હતો.
ખેર,આ દરમિયાન વાયરસનો મારો ટેસ્ટ નેગેટીવ આવ્યો. આનો અર્થ સામાન્ય દર્દી તો એમ જ કરે કે પોતે હવે કોરાના-મુક્ત છે. પણ વાસ્તવમાં હું જાણતો હતો કે આ પણ કોવિડ-19ની એક છેતરામણી ખાસિયત છે.મતલબ કે વાયરસ અદૃશ્ય થઈ જાય,પણ તેની અસર કેટલાય સપ્તાહ સુધી રહે. આ હું જાણતો હોવાથી મારે હોસ્પિટલમાં દાખલ તો થવું જ પડ્યું.
(ઈબોલા કટોકટી વખતે આફ્રિકામાં પીટર પીયટ)
મને એ અંદેશો હતો કે મને ત્યાં દાખલ થતાં વેંત ક્યાંક વેન્ટીલેટર પર ન મૂકી દેવામાં આવે ! મારી આ ફિકર કાંઇ છેક પાયા વગરની નહોતી, કારણ કે મેં વાંચ્યું હતું કે વેન્ટીલેટર પર મુકાનારા દર્દીઓમાં મૃત્યુની ટકાવારી ખાસ્સી વધુ હોયછે. એટલે મારી બાબત એવી શક્યતાનો વિચાર આવતાં જ હું ખૂબ ગભરાઇ ગયો.પણ જો કે, સદ્ભાગ્યે મને બીક હતી એવું કંઇ થયું નહિં. કારણ કે મને જેની બીક હતી તે વેન્ટીલેટરને બદલે પહેલાં ઓક્સિજન માસ્ક આપવામાં આવ્યો અને એ ઇલાજ ખરેખર કારગર પણ નીવડ્યો. ઓક્સિજન માસ્ક સાથે મારે ઈન્ટેન્સીવ કૅર વિભાગના પ્રવેશખંડ (એન્ટીચેમ્બર)માં રહેવાનું થયું. થાકેલો હતો એટલે પછી મેં નસીબને ભરોસે જ જાતને મુકી દીધી.હવે મારે સંપૂર્ણપણે નર્સિંગ સ્ટાફને હવાલે જ રહેવાનું થયું. પણ તોય મને આશા હતી કે મારી હાલત ધીરે ધીરે સુધરતી જશે એટલે એ આશાના બળે મેં હૉસ્પિટલમાં સિરીન્જથી માંડીને ઈન્ફ્યુઝનના ક્રમને સ્વીકારી લીધો. મારે ઘેર તો હું મારી કાર્યપદ્ધતિ મુજબ સતત મારા કામમાં પરોવાયેલો રહેનારો સ્વસ્થ માણસ ખરો, પણ અહીં તો હું સોએ સોટકા આજ્ઞાંકિત દરદી બની રહ્યો.
મેં જોયું છે કે ઈન્ગ્લેન્ડની જાહેર સ્વાસ્થ્ય સેવા (Public Health Services)માં દર્દીઓના દરજ્જાના સંદર્ભે કશો ભેદભાવ આચરવામાં આવતો નથી. મારી પાસે જો કે હોસ્પિટલાઈઝેશનનો વિશેષ હેલ્થ વીમો હતો, પણ મુશ્કેલી એ હતી કે ઈન્ગ્લેન્ડનાં મોંઘાં ખાનગી દવાખાનાં પણ કોવિડના દરદીઓની સારવાર કરવાનું ટાળે છે. જરા પણ ખચકાયા વગર, અરે, એક પણ પળના વિલંબ વગર તે લોકો દરદીને સીધા જ સરકારી દવાખાને જ ધકેલી દે છે. તમામ સારસંભાળ અને દવાઓનો- જે કંઈ હોય એ બધાનો ખર્ચ તે સરકારી હોસ્પીટલ જ ભોગવે છે. હું પણ એ રીતે જ સરકારી દવાખાને દાખલ થઇ ગયો. મેં જોયું તો મારા રૂમમાં મારા ઉપરાંત બીજા ત્રણ જણ હતા. એમાં એક નિરાશ્રીત, એક કોલમ્બીયન સફાઈકર્મી અને એક બાંગ્લાદેશી. આ ત્રણે ત્રણ ડાયાબિટીસના દર્દી હતા. યોગાનુયોગે ડાયાબીટીસનાં લક્ષણો પણ આ રોગને મોકળું મેદાન આપે તેવાં હોય છે.
દાખલ થયા પછી મારા દિવસ અને રાત સાવ એકાકી અવસ્થામાં વીતવા માંડ્યા, કોઇની સાથે પરસ્પર સામાન્ય વાત પણ થતી નહિં. કારણ કે કોઈનામાં બોલવાની હામ નહોતી. ઘણા અઠવાડિયા લગી હું પણ સાવ ધીમા અવાજે જ વાત કરી શકતો અને મારા મનમાં સતત એ સવાલ ઘોળાયા કરતો કે આમાંથી મારો છૂટકારો ક્યારે ?
વિશ્વભરમાં 40 કરતાંય વધુ વરસો સુધી વાયરસ સામે લડ્યા પછી ચેપ(Infection syndrome)નો હું નિષ્ણાત બની ગયો છું.એટલે મારી એ જાણકારીથી હું મનોમન રાજીરાજી રહેતો હતો કે મને કોરોના છે, ઈબોલાનહીં. જો કે, ગઈ કાલે જ મેં એક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસ લેખ વાંચ્યો, જેમાં લખેલું કે કોવિડ-19 સાથે બ્રિટીશ હોસ્પિટલમાં દાખલ થનારાઓમાં મૃત્યુનો દર 30 ટકા છે. પશ્ચિમ આફ્રિકામાં, 2014માં ઈબોલા માટેનો મૃત્યુદર લગભગ આટલો જ હતો. આવા આંકડાઓ દિમાગમાં સંઘરાવાને કારણે આપણે ભૂલાવામાં પડી જઇએ છીએ અને એવી મનોદશામાં ઘણીયે વાર આપણો વૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિકોણ વિસારે પાડીને બહુ પોચટ પોચટ, રોતલ જેવી પ્રતિક્રિયાઓ આપવા માંડીએ છીએ. મને પણ એવું જ થયેલું. મને એમ જ લાગવા માંડ્યું કે વાયરસ સામે લડતાં મેં આખું જીવન ગાળ્યું અને આખરે વાયરસે એનું વેર વાળ્યે જ પાર કર્યો! બસ, પૂરા એક સપ્તાહ સુધી હું એ વિચારે સ્વર્ગ અને પૃથ્વી વચ્ચે ઝોલાં ખાતો રહ્યો કે મારો અંજામ શો હશે! જીવન કે મૃત્યુ ?
સતત કંટાળાને કારણે કેમેય ન ખૂટતા લાગતા અઠવાડીયા પછી મને હોસ્પિટલમાંથી રજા આપવામાં આવી. મને હાશકારો થયો. મારે ઘેર જ જતા રહેવાનું હોય પણ હું તો બહાર નીકળીને સીધો ઘરભેગો થવાને બદલે શહેરને જોવા માગતો હતો,એટલે મેં ખાનગી કારને બદલે જાહેર પરિવહન દ્વારા ઘર સુધીની સફર કરવાનું પસંદ કર્યું. ત્યારે રસ્તામાં મેં જોયું કે સમગ્ર શહેરની શેરીઓમાં સુનકાર ગાજતો હતો કે જેમાં માણસ તો શું પણ ચકલુંય ફરકતું દેખાતું નહોતું! તાળાં દેવાઇ ગયેલાં પબ અને આશ્ચર્ય પમાડે એવી તાજી હવા ! બહુ વિચિત્ર અનુભવ હતો એ. ખેર,ઘેર પહોંચીને મેં જોયું કે અગાઉની જેમ હું સરખું ચાલી પણ શકતો નહોતો, કેમ કે, સતત સૂતા રહેવાને કારણે અને લાંબા સમય સુધી કશું હલનચલન ન થવાને કારણે મારા સ્નાયુઓ નબળા પડી ગયા હતા. હું એક વૈજ્ઞાનિક તરીકે સમજું છું કે ફેફસાંની સારવાર ચાલી રહી હોય ત્યારે આવી નબળા સ્નાયુવાળી સ્થિતિ સારી ન ગણાય. ઘરમાં પણ હું સાવ રડમસ રહ્યો. હું તો ઘરમાં આવીને તરત જ સૂઈગયો. હજી કશું આથી પણ વધુ ગંભીર બની શકે છે એ વિચાર મનને સતાવ્યા કરતો હતો. આ રીતે ફરી વાર હું કેદમાં આવી પડ્યો હોઉં એવું અનુભવતો હતો. જો કે, પછી મારામાં એવી સભાનતા પ્રગટી કે આવી સ્થિતિને પણ મારે પોઝીટીવ નજરે જ લેવી જોઈએ.
આ રોગચાળાને કાબૂમાં લેવા મથતા વિજ્ઞાનીઓ અને સાવ જોયા-જાણ્યા વગર એમની પર ટીકા વરસાવનારાઓ પર હું એટલા માટે જ બરાબર અકળાયો હતો. મને સમજાતું હતું કે કોઇ કામ કરતું હોય ત્યારે એના કામ પર ટીકા-ટિપ્પણ વરસાવ્યા કરવા વાજબી ન ગણાય.
આ ડરના માનસિક માહૌલ વચ્ચે પણ મને એટલી હૈયાધારણ હતી મને ઈબોલા નહીં, પણ કોરોના હતો. ઈબોલા તો જીવલેણ વાયરસ છે.
ચાઈનીઝ સેન્ટર ફોર ડિસીઝ કન્ટ્રોલના વડા મારા સારા મિત્ર છે. એ હિસાબે, છેક શરૂઆતથી, જાન્યુઆરીથી કોરોના કટોકટીની ગતિવિધિઓ પર હું નજર રાખી શક્યો છું. શરૂઆતમાં તો અમને લાગ્યું કે આ સાર્સ (SARS- સિવીયર એક્યુટ રેસ્પિરેટરી સિસ્ટમ) વાયરસની નવી આવૃત્તિ છે. ચીનમાં તે ૨૦૦૩માં દેખાયો હતો પણ તેની અસર મર્યાદિત હતી. પણ હવે એની ભયંકરતાનો અંદાજ આવતાવેંત જાન્યુઆરીના અંતમાં સ્વીત્ઝર્લેન્ડના દાવોસમાં વર્લ્ડ ઈકોનોમિક ફોરમ ખાતે વૈશ્વિક મહામારી (પેન્ડેમિક)ની ચર્ચા માટેની અગાઉથી યોજાયેલી વધારાની બેઠકોને રદ કરી નાખવામાં આવી. રદ કરવાનું એ પણ ખરુ કે કોઈને તે યોજવાની અવશ્યકતા જ લાગી નહિં. કારણ કે એ વખતે અમે જાણતા નહોતા કે આ કોરોના વાયરસ વૈશ્વિક રીતે પ્રસરે તો મોટી બિહામણી સમસ્યા સર્જાઇ શકે. અને પછી જ્યારે એવી સભાનતા જાગી ત્યારે તો ખરેખર એ વિશ્વભરમાં ફેલાઇ ચુક્યો હતો. જો કે, તે(SARS- સિવીયર એક્યુટ રેસ્પિરેટરી સિસ્ટમ)નહોતો. SARS તો માત્ર ફેફસાંમાં જ ઉંડે સુધી જાય છે, જ્યારે કોરોના વાયરસની તો વાત જ જુદી છે. એ વાયરસ શ્વસનમાર્ગના ઉપલા ભાગમાં પગપેસારો કરીને પછી આખા દેહમાં આસાનીથી પ્રસરી જાય છે.
એની સામેની-પ્રતિરોધક-રસી વિકસાવવા માટે કમિશન એકદમ પ્રતિબદ્ધ છે. એ સ્પષ્ટ જ છે કે કોરોના વાયરસની રસી વિના આપણે ફરી કદી સામાન્ય જીવન જીવી શકવાના નથી. એટલે રસી વિકસાવીને વિશ્વવ્યાપી બનાવવી એ જ આ દુનિયાને કટોકટીમાંથી બહાર કાઢવા માટેની એક માત્ર ઠોસ વ્યૂહરચના છે. પરંતુ સાથોસાથ એ પણ યાદ રાખવું જોઇએ કે અનેક પ્રયત્નો છતાં હજુ તો કોવિડ-19ની રસી વિકસાવી શકાય એમ છે કે કેમ તે પણ ચોક્કસપણે કહી શકાતું નથી.પણ ધારી લો કે કદાચ આગળ ઉપર રસી વિકસાવી શકાય, તો પણ કેવળ એટલા માત્રથી જ સંતોષનો ઓડકાર ખાવાનો નથી.. એ માટે તો કરોડોની સંખ્યામાં એ રસીના ડોઝ અને એમ્પ્યુલ્સ તૈયાર કરવાં જોઇશે અને એના આવા જંગી ઉત્પાદનનું આયોજન કરવું એ જ આપણી સામેનો મોટો પડકાર છે.
હું તો નજર સામે જોઇ રહ્યો છું કે કોવિડ-19ની આરંભિક સારવાર શોધાશે ત્યાં સુધીમાં તો કોરોના રોગ ચોતરફ પ્રસરી ગયો હશે. તેથી એ શોધેલી સારવાર પણ દુનિયાને ખાસ મદદરૂપ બની નહીં શકે. એવા સંજોગોમાં આ વાયરસને કાબૂમાં લેવાનું કેટલું મુશ્કેલ બની રહેશે એનો અંદાજ આપણને અત્યારે નથી આવતો. પણ સાવચેતી ખાતર આપણે અત્યારથી અનેક ગણતરીઓને નજરમાં રાખવી જોઇશે.
બીજી વાત: વાયરસને નિયંત્રણમાં રાખવા માટે લોકો આજકાલ જે તે વ્યક્તિ કોના કોના સંપર્કમાં આવી એ એ જાણવાની બહુ ચીવટ રાખે છે. ચેપગ્રસ્ત લોકો ચેપ લાગતાં પહેલાંના સપ્તાહે કોને કોને મળ્યા હતા એની ઝીણવટથી તપાસ કરવામાં આવે છે. મને પોતાને તો કોઈ પારકા દેશમાં નહિં, પણ ઈન્ગ્લેન્ડમાં હતો ત્યારે જ કોરોનાનો ચેપ ચોંટેલો. પણ એ સમયગાળા અગાઉ હું ઓછામાં ઓછા દોઢસો લોકોના સંપર્કમાં આવ્યો હોઈશ. એટલે જો એ સંદર્ભે તપાસ કરવાનું નક્કી કરવામાં આવે તો મારા સંસર્ગમા એ વખતે આવી ચુકેલા તમામ લોકોની તપાસ કરવી પડે! ખણખોદનું આ કામ સહેલું નથી. કારણ કે એ કેવી રીતે ખબર પડે કે હું જેને જેને મળ્યો હતો તે તે વ્યક્તિ ચેપગ્રસ્ત હતી કે નહિં ! અરે,મને ખુદને પણ જાણ નથી કે હું આટલો બિમાર તો છું પણ હું પોતે વાયરસનો કેટલી હદે પ્રતિકાર કરી શકું એમ છું. આ જાણવું સહેલું નથી કારણ કે શરીરમાં કોરોનાની સામે પ્રતિરોધ ( Immunity) કરવાની શક્તિ શી રીતે પેદા કરી શકાય તે અંગેની પ્રાથમિક જાણકારી પણ અત્યારે તો આપણે ધરાવતા નથી.
(કોરોના વાયરસ [સાંકેતિક])
‘આગામી વૈશ્વિક મહામારી માટે આપણે સજ્જ છીએ?’ આ સવાલનો જવાબ હું મારા વક્તવ્યોમાં 2014થી આપતો આવ્યો છું. કારણ કે આપણને ખાતરી હતી કે કોઇ મહામારી આવશે જ અને મોટે ભાગે એ શ્વસનને લગતા વાયરસને લીધે હશે. એ આફત આવશે એમાં બેમત નથી પણ હાલ આપણા માથા ઉપર ઝળૂંબતી આફત ખરેખર ક્યારે ત્રાટકશે એનો જવાબ નથી. એ એક અકળ કોયડો છે. એટલે આપણે એવી આગાહીઓમાં અટવાયા વગર વિશ્વને એવી મહામારી (પેન્ડેમિક) સામે લડવા માટે સજ્જ કરવા મચી પડવું જરુરી છે..
તાજેતરની કોરોનાની નવી વૈશ્વિક મહામારી ટાણે કોની પાસેથી શી અપેક્ષા રાખવી એનું ચિત્ર આપણી આગળ સ્પષ્ટ નથી. હવે તો ખરેખરી ભયજનક સ્થિતિ પેદા થઇ છે, કારણ કે, કોરોના વાયરસથી થયેલા લોકોના મૃત્યુદર સાથે હવે ૯૦ ટકા લોકોનો જીવ લઈ લેતા મારબર્ગ વાયરસના મૃત્યુદરનો સરવાળો કરવામાં આવે છે. વાયરસના અસ્તિત્વ માટે આ સ્થિતિ વધુ અનુકુળ બનતી જાય છે. આને કારણે દર્દીઓનું પ્રમાણ પહેલાં કરતાં ઘણું વધ્યું છે. આપણે સામાજિક અંતર જાળવ્યા વગર સાવ એકબીજાથી સાવ પાસે પાસે યા સાવ અડીને રહીએ છીએ અને પ્રવાસો પણ વધુ પડતા કરીએ છીએ-પ્રાણીઓમાંથી મનુષ્યદેહમાં થતા વાયરસના સંક્રમણને માટે આ તમામ પરિબળો પોષક છે. આ સંજોગોમાં હવે આજના ચેપી વાયરસનો ફેલાવો કેવળ ચીન પૂરતો સિમિત રહેશે એમ માનવું ભૂલ ભરેલું છે..
આજે એ પણ એક વક્રતા છે કે રસીને કારણે અમુક રોગમાંથી બચી ગયેલા લોકો પણ પોતાનાં બાળકોનું રસીકરણ ઈચ્છતા નથી. કોરોના વાયરસ સામેની રસીને આપણે વ્યાપક બનાવવા માગતા હોઇએ તો આ નકારાત્મકતા પણ એક જબરી સમસ્યા બની જશે,કેમ કે, ઘણા બધા લોકોએ રસી લેવાનો કે પોતાનાં સ્વજનોને આપવા-અપાવવાનો ઈન્કાર કરશે. એવું થશે તો સમગ્ર વિશ્વને ભરડો લઇ રહેલી આ મહામારીને આપણે કદી કાબૂમાં લાવી શકીશું નહીં.
એ બાબતે કોઈ શંકા નથી કે કોરોના વાયરસથી પેદા થયેલો આર્થિક ફટકો 2008માં ઉભી થયેલી આર્થિક કટોકટી કરતાં ઘણો આકરો હશે. યુરોપિયન કમિશન આ કટોકટીને વર્તમાન સમયની સૌથી મોટી કટોકટી ગણે છે.
કોરોના વાયરસને કાબૂમાં લેવા માટે આધુનિક પગલાંને બદલે હાલ લેવાઇ રહેલાં મધ્યયુગીન પ્રકારના એવાં ક્વોરન્ટાઈનનાં પગલાંની સામેપ ડછે એની સામે લોકોની એ તરફ વધતી જતી ઉદાસિનતા પણ એક જબરો વિરોધાભાસ ઉભો કરે છે. ખાસ તો જ્યારે આપણને એવો અણસાર આવી જાય કે દરદી પ્રતિ ક્ષણ મૃત્યુ ભણી ધસી રહ્યો છે ત્યારે આ બધું એમને એમ ચાલુ રાખવા દેવું હિતાવહ નથી. અધુરામાં પુરું આ મધ્યયુગીન પગલાંમાં પણ મૂકાતી હળવી છૂટછાટો પણ આ રોગના કેસની સંખ્યામાં નવેસરથી વૃદ્ધિ કરશે.
હું તો એવી ઉમેદ પણ રાખું કે આ કોરોના-કટોકટી ઘણા વિસ્તારોમાં રાજકીય ગરમાગરમી જ હાલ ચાલી રહી છે તેને ઘટાડવામાં નિમિત્ત બને.આવું ભૂતકાળમાં પણ જોવા મળ્યું છે કે પોલિયો રસીકરણની ઝુંબેશ એની આડપેદાશ તરીકે સુમેળ અને શાંતિ તરફ દોરી ગઈ છે. એ જ ધોરણે હું આશા રાખું છું કે કોવિડ-19 સામેની લડતમાં ઉત્તમ ભૂમિકા નિભાવતા વિશ્વ આરોગ્ય સંગઠન[WHO]માં જરૂરી સુધારા કરીને તેને બાબુશાહી(Buerocracy) અને સલાહકાર સમિતિઓ પર ઓછું નિર્ભર બનાવવામાં આવે. એ એક એવું સંગઠન બની રહે કે જેના માધ્યમથી જે તે દેશ પોતાનાં હિતનું રક્ષણ કરી શકે.
વાયરસમાં મને હંમેશાં ખૂબ રસ રહ્યો છે, જે હજી આટલા અનુભવ પછીય જરા પણ ઘટ્યો નથી. એઈડ્સના વાયરસ સામે લડતાં મેં મારું ઘણું જીવન વ્યતિત કર્યું છે. મારાં નિરીક્ષણ મુજબ તે એટલો ચંચળ હોય છે કે તેને રોકવાની આપણે ગમે તેટલી મહેનત કરીએ તો પણ તે છટકી જ જાય છે. આ બોલતાં બોલતાં જ્યારે હવે મારા શરીરમાં(કોવિડ-19) વાયરસની અકાટ્ય હાજરી હું અનુભવી રહ્યો છું ત્યારે હું એને જરા નવી નજરે જોઇ રહ્યો છું. વાયરસ સાથે થયેલા મારા અગાઉના મુકાબલાના અનુભવો છતાં મને લાગે છે કે નક્કી આ વાયરસ મારા જીવનને ધરમૂળથી પલટી નાખવાનો છે. અને એ રીતે વિચારતાં હવેમ ને મારા જાન ઉપર વધુ જોખમ હોવાનું લાગે છે..
ખેર, હૉસ્પીટલમાંથી મને રજા આપ્યાના એક સપ્તાહ પછી મને શ્વાસની તકલીફ સતત વધવા લાગી. ત્યારે મારે ફરી હોસ્પિટલે જવું પડ્યું, પણ આ વખતે સદ્ભાગ્યે મારી સારવાર એક આઉટપેશન્ટ (OPD Patient)તરીકે કરી શકાઈ. તપાસમાં મને ન્યુમોનિયા પ્રેરિત ફેફસાંનો રોગ હોવાનું માલૂમ પડ્યું, જે કહેવાતા સાયટોકાઈન સ્ટોર્મને કારણે હતો. મારી રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધુ પડતી સક્રિય હોવાનું એ પરિણામ હતું. વાયરસ દ્વારા થયેલા પેશીઓના નુકસાનથી નહીં,પણ તેમની રોગપ્રતિકારક શક્તિની વધુ પડતી પ્રતિક્રિયાઓને કારણે ઘણા એવા લોકો મૃત્યુને ભેટે છે,કે જેમને ખબર નથી કે વાયરસ સાથે શી રીતે કામ પાડવું?
ખેર, ફરી મૂળ વાત પર આવું તો કોરોના માટેની મારી સારવાર હજુ ચાલુ છે. કોર્ટિકો સ્ટેરોઈડના ભારે ડોઝ મને આપવામાં આવે છે, જે રોગ પ્રતિકારક શક્તિને મંદ પાડે છે. નવાઇ લાગે તેવી વાત છે કે આ પ્રતિકારક શક્તિ વધુ તીવ્ર બનાવવાને બદલે મંદ પાડવી પણ જરૂરી છે.! કારણ કે એવું જોવા મળ્યું છે કે ઘણા દર્દીઓ વાયરસને કારણે શરીરની પેશીઓને થતા નૂકશાનને કારણે નહીં,પરંતુ આ વાયરસ સામેની પોતાની રોગપ્રતિકારકતાની વધુ પડતી (Excessive) પ્રતિક્રિયાને કારણે મરણને શરણ થાય છે.(બહાદૂર લડવૈયો પણ જો વધુ પડતો ઝનૂને ચડી જાય તો પોતાના જ માણસોના ઢીમ ઢાળી દે એના જેવી આ વાત છે.) આમ થવાનું કારણ એ છે કે આપણા રોગપ્રતિકારક તંત્ર માટે આ નવતર વાયરસનો મુકાબલો એ નવા મોરચાની નવી લડાઇ છે. મારા કિસ્સાની વાત કરું તો મેં કહ્યું તેમ હજુ એ માટેની મારી સારવાર ચાલુ જ છે, પણ ઉપરની થિયરી જોતાં મને લાગે છે કે પણ મારા શરીરમાં આ વાયરસની સામે જો મારી ભીતરનું રોગપ્રતિકારક તંત્ર પણ વધુ પડતું સક્રિય બની રહ્યું હોત તો કદાચ હું બચી શક્યો ન હોત ! વધુ પડતો પ્રતિકાર મને જીવવા દેત નહિં. રોગમાં મને એટ્રીયલ ફાઈબ્રીલેશન હતું. એક વાત આમાં ઉમેરવી જરૂરી લાગે છે કે આ સારવાર દરમીયાન મારા હૃદયની ધડકન 170 પ્રતિ મિનીટ સુધી પહોંચી ગઇ હતી.લોહીને ગંઠાઈ જતું રોકવા માટે કે પક્ષાઘાતના સંભવિત હુમલાને ખાળવા માટે આ ગતિ અનિવાર્ય છે.
વાયરસની તાકાતને હજુ આપણે ઓછી આંકીએ છીએ : વાયરસ આપણા શરીરનાં તમામ અંગોને અસર પહોંચાડી દે છે. ઘણા લોકો માને છે કે કોવિડ-19 માત્ર એક ટકો દરદીઓનો જ જીવ લઇ લે છે.અને બાકીના નવ્વાણું ટકાને તો માત્ર ફ્લુ જેવાં લક્ષણો જ રહે છે. પણ ના,આ વાત ધારીએ તેટલી સહેલી નથી. આ રોગ પછી ઘણા લોકોમાં કીડની અને હૃદયની સતત(ક્રોનિક) સમસ્યાઓ પેદા થશે. તેમનું ચેતાતંત્ર પણ છિન્નભિન્ન થઇ ગયું હશે.
દુનિયાભરમાં હજારો કે કદાચ એથી વધુ લોકો એવા હશે કે જેમણે બાકીની જિંદગી ડાયાલિસીસ કરાવવું પડશે. આમ, કોરોના વાયરસ વિષે જેમ જેમ વધુ જાણતા જઈએ છીએ, એમ એમ વધુ સવાલો ઉભા થાય છે અને એના જવાબો શોધતાં શોધતાં જ આપણું એ અંગેનું જ્ઞાન વૃધ્ધિ પામતું જાય છે.
આજે હવે કોરોનાનો ચેપ લાગ્યાના સાત સપ્તાહ પછી, પહેલી વાર મને કંઇક સારું લાગે છે. હમણાં જ મારા ઘરની પાસેના ખૂણે આવેલા ટર્કીશ દુકાનદાર પાસેથી સફેદ એસ્પારેગસ(શતાવરી) મંગાવીને મેં ખાધી. મારા માટે એ પરિચિત વનસ્પતિ છે. કારણ કે હું બેલ્જિયમના કીરબર્ગનનો છું અને અમે એસ્પારેગસ ઘેર જ ઉગાડતા હોઈએ છીએ. મારાં ફેફસાંની ઈમેજ પણ આખરે બહેતર દેખાય છે. જો કે, થોડા સમય માટે મારે મારી ગતિવિધિઓ પર મર્યાદા રાખવી પડશે, પણ તેમ છતાં હું પાછો કામે ચડી જવા માગું છું. મેં ફરી હાથમાં લીધેલું પહેલવહેલું કામ છે વૉન ડેર લેયનના કોવિડ-19ના આર એન્ડ ડી વિશેષ સલાહકાર તરીકેનું.”
આ કોરોનાએ માત્ર ન્યુયોર્ક અને ન્યુજર્સીમાંજ તાંડવ નથી મચાવ્યું. સમગ્ર વિશ્વને એના ભરડામાં લીધું છે. નાના, મોટા, અબાલ, વૃદ્ધ, ગરીબ કે તવંગર કોઈ ભેદભાવ દાખવતો નથી.
પા પા પગલી પાડતો આવે છે. પછી ધીરેથી માનવીના શરીરમાં પગપસારો કરી પોતાનું પોત પ્રકાશે છે. આજુબાજુ ચાલતું મૃત્યુનું તાંડવ જોઈ ડરવા કરતાં આત્મ નિરિક્ષણ કરવું વધારે ઉચિત લાગે છે ! શામાટે કોરોનાએ આવો ઉલ્કાપાત મચાવ્યો ?
ઘરડાં ઘરમાં (રિટાયર્ડ હોમ) રહેતા મનહરભાઈ વિચારી રહ્યા, મોઢા પર આવરણ રાખીશ. ચોખ્ખાઈનું હર પળે પાલન કરીશ અને મારી સાથેના સહુનો ખ્યાલ રાખીશ. એમને આવે હજુ છ મહિના માંડ થયા હતા. સહુમાં જુવાન જેવા દેખાતા મનહરભાઈ જરૂરત પડે ત્યારે અવશ્ય દેખાતા. પરિવારમાં કોઈ હતું નહી. એક વર્ષ પૂર્વે પ્રેમાળ પત્ની ૫૦ વર્ષનો સાથ આપી વિદાય થઈ ગઈ. પૈસા ટકે સમૃદ્ધ હતા. બાળ બચ્ચાંની કોઈ ઉપાધી ન હતી.
તેમને થયું આ બહાને સમાજનું કાર્ય કરી શકીશ. ત્યાં કોરોનાએ જુલમ ગુજાર્યો. એક સાંજે રાતનું વાળુ પતાવીને પોતાના રૂમમાં આવ્યા. આમ તો આદત વાંચવાની હતી પણ આજે વિચારે ચડી ગયા.
આ જગે જ્યારે પાપનો ઘડો ભરાયો એટલે પેલો મંદીરમાં બેઠો છે ને એને થયું લાવને જરાક ચમકારો બતાવું. ૨૧મી સદીનો માનવ જરા છાકટો થઈ ગયો છે. સંસ્કાર, આમન્યા અને આદર જેવા શબ્દો માત્ર શબ્દકોષમાંજ સમાયા છે. સ્વચ્છંદતાએ માઝા મૂકી છે. આતંકીઓ ખુલ્લેઆમ જગતમાં કાળો કેર વર્તાવે છે. રાજકારણ એટલું બધું ડહોળાઈ ગયું છે કે કશું પણ કહેવામાં માલ નથી.
અરે, હિમાલયમાંથી નિકળતી પેલી ગંગા અને જમુના પણ નિર્મળ થઈ ગયા. ભલે કોરોનાને કારણે પણ આ બે પગા માનવીના મન નિર્મળ નહી થાય! ત્યાં કાને પેલી સાઈરનનો ચિત્કાર સંભળાયો. એમબ્યુલન્સ દરવાજે આવીને ઉભી રહી. બાજુના રૂમમાં રહેતા ,માલતીબહેનને લઈને વિદાય થઈ.
અરે, હજુ કલાક પહેલા તો તેમની સાથે વાતો કરતા હતા. માલતી બહેન એકવડા બાંધાન સ્ત્રી હતા. નિવૃત્ત ડોક્ટર હતા. ૭૫નો આંકડો વટાવી ચૂકેલા હતા. પોતે જાતે જ ફોન કરીને એમબ્યુલન્સ બોલાવી હતી. જમીને આવ્યા પછી ઘરમાં આવ્યા ત્યારે બેચેની લાગી. આમ પણ છેલ્લા પાંચેક દિવસથી શરીરને ચેન ન હતું. ડોક્ટર હોવાને કારણે શંકા ગઈ અને સાવચેતીના પગલાં લીધા.
મનહરભાઈ સાથે સારો મનમેળ હતો. તેમણે ફોન કરીને માલતી બહેનના કુટુંબીજનોને સમાચાર આપ્યા. સામે છેડેથી બહુ ઉત્સાહ જણાયો નહી તેથી મનમાં દુઃખ થયું શામાટે તેમને જણાવ્યું. ખેર, હવે પસ્તાયે શું લાભ ? ન્યુયોર્કની હાલત દિન પ્રતિદિન બગડતી જતી હતી.
તેમનો મિત્ર ‘કિમત’ નામનો અનાજની દુકાનનો માલિક હતો. જ્યાં બધું ખૂબ જ ચોખ્ખું તેમજ વ્યાજબી ભાવે મળતું. મનહરભાઈના પત્ની માલા બહેનને તેમના માલિક સાથે ઘર જેવો સંબંધ હતો. ટી.વી.ના એકના એક સમાચાર સાંભળીને કંટાળ્યા હતા.
તેમને ત્યાં અનાજ અને શાક લેવા આવનાર આપણા દેશી લોકો જરા પણ જવાબદારી પૂર્વકનું વલણ અપનાવતા ન હતા. માસ્ક પહેરીને આવવું કે બે ગ્રાહક વચ્ચે સરખું અંતર રાખવું એવું કાંઈ સાંભળતા જ નહી. આખરે ગુસ્સે થઈને દુકાન બંધ કરી દીધી. એક અઠવાડિયુ થઈ ગયું . ભલે ધંધામાં ખોટ આવે પણ આવું વર્તન ચલાવી ન લેવાય.
એમણે કહ્યું હવે થોડો સમય દુકાન ખોલે છે અને પોલિસ દ્વારા બધાને શિસ્ત પળાવે છે ! આવી વાતો સાંભળીને સૂવા જાય તો શું હાલત થાય ?
રાતના શાંતિપૂર્વક ઉંઘ આવી ન હતી. માલતી બહેન દિમાગમાંથી ખસતા ન હતા. સવારે નાસ્તો કરવા બધા ભેગા થયા ત્યારે એમની જ વાતો ચાલતી હતી. મનહરભાઈએ સહુને વિનંતી કરી બધા ‘માસ્ક’ પહેરજો. સાબુથી ઘસી ઘસીને હાથ ધોજો. એકબીજાથી દૂર બેસો. આપણે બધા ઉમરલાયક છીએ ક્યારે આ ‘કોરોના વાયરસ’ ક્યાંથી આપણી અંદર આવે ખબર નહી પડે.
ઉમરને કારણે આપણી રોગ પ્રતિરોધક શક્તિ ખૂબ ઓછી થઈ ગઈ છે. અમુક લોકો મનહર ભાઈની વાત સાંભળવા તેમજ સમજવા તૈયાર ન હતા. બે ત્રણ બુઢ્ઢા માજી સંસારથી ત્રાસેલા હોવાને કારણે બોલી ઉઠ્યા. ” અમે તો રાહ જોઈએ છૉએ ક્યારે અમને કોરોના થાય અને ઉપડી જઈએ.! પણ એમ કાંઈ ઓછો ,’કોરોના’ તેમની વાત સાંભળવાનો હતો ?
ટી.વી. પરના સમાચાર સાંભળીને ત્યાંના લોકો નિરાશ થઈ જતા.મનહરભાઈને એક ઉપાય સુજ્યો. ટી.વી. ઉપર સવારે, ‘મહાભારત’ અને સાંજે ‘રામાયણ’ દેખાડવાનું સંચાલકોને કહ્યું જેથી સહુનું ધ્યાન બીજે દોરાય. આ બન્ને ધારાવાહિક એટલી સુંદર છે કે ત્યાં રહેતી વૃદ્ધ વ્યક્તિઓને આનંદ આપે. તેમનું ધ્યાન કોરોનાથી દૂર હટે !
ખરેખર, આ રામબાણ ઈલાજ તેનો જાદુ ચલાવી ગયો. આખો દિવસ સહુ આની જ ચર્ચા કરતા. માનવીનું મન ગજબ છે. તેની શક્તિ અમાપ છે. આખા ઘરડા ઘરનું વાતાવરણ બદલાઈ ગયું. જમવા અને નાસ્તા વખતે મનહરભાઈ બધાને સુંદર માર્ગ દર્શન આપતા. સહુ તેમને આદર પૂર્વક સાંભળતા અને સાંત્વના મેળવતા.
તેનો અર્થ એમ તો ન કરી શકાય, કોરોના કાબૂમાં છે ? હરગિજ નહી. સી.એન.એન. પર આવતા આંકડા જોઈને મનહરભાઈ દુંખી થતા. બને ત્યાં સુધી પોતાના ફોન ઉપર આ બધા સમાચાર જોતા. ભારતમાં ‘ઘરમાં બંદી’ થયેલા લોકો જોઈને તેમને કંપારી આવતી. જ્યારે આ (લોક ડાઉન) બંધી ઉઠાવી લેવામાં આવશે ત્યારે આપણી પ્રજા શું કરશે. મોદી સરકાર કેવી રીતે બધાને કાબૂમાં રાખશે.
ઝુંપડપટ્ટીમાં રહેનાર કેમ સંભાળશે. છ ફુટની દૂરી આપણી પ્રજા કેવી રીતે અમલમાં મૂકશે. જ્યાં ૨૪ કલાક મેળો ભરાયા હોય એવા દ્રુશ્ય નજરે પડૅ ત્યાં કેમ કરીને અંકુશ રાખવો.
મનહરભાઈને થયું વિચારોના વમળમાં ફંગોળાઈશ તો મારું મગજ બહેર મારી જશે. ઘડિયાળ પર નજર ગઈ તો રાતના એક વાગ્યો હતો. પોતાના પલંગમાં પડતું મૂક્યું પણ નિંદર નજીક સરવાને બદલે દૂર દૂર જતી લાગી .
કપરો સમય છે… ડરામણું વાતાવરણ છે સહેજ ચૂક પણ દર્દનાક પરિણામ આપી જાય એવો બિહામણો માહોલ છે. સતત એમ્બ્યુલન્સોની સાયરનોની ચિચિયારીઓ ઘરમાં બેઠાય કંપાવી જાય છે. એક અદ્રશ્ય રાક્ષસના મૃત્યુપ્રહારથી બચવા માટે ફાંફે ચડેલો માણસ જીવ બચાવવા હવાતિયાં મારે છે. છાતી કાઢીને ફરતો ઉંચો પહોળો ખડતલ પહેલવાન પણ સલામત એકલવાસ શોધે છે. સ્પર્શસુખ માટે હંમેશાં તલસતો માણસ આજે ભૂલથીય સ્પર્શ ના થઈ જાય એની સાવચેતી રાખે છે. અન્યોન્યના શ્વાસથી હૂંફ પામતો જીવ પણ આજકાલ એ હૂંફ મેળવવાથી અળગો રહેવા મથે છે.
આ તો કેવી વિડંબના હેં…?
અમારા જૂના પાડોશી અને જાણીતા પટેલ પરિવારનો પડછંદ યુવાન દીકરો પાંચ છ કલાકમાં તો હતો નહતો થઈ ગયો. ૨૬મી માર્ચે હજુ દિવસ ઊગતા તો એ સ્ત્રી એના થનગનતા પતિને પડખે બેઠી હતી અને સાંજ પડતાં તો કોરોનાએ એને ગ્રસી લીધો. એનો થનગનાટ કાયમ માટે શમી ગયો. પતિનું છેલ્લુછેલ્લું મુખદર્શન કરવાની પરવાનગી પણ એ સ્ત્રીને ન મળી કે એ જુવાનજોધ દીકરાને અગ્નિદાહ દેવાથી ય બાપને ફરજિયાત અળગાં રહેવું પડ્યું…. એ તો કેવી કરુણતા..?? છ ફૂટ નો ઉંચો પહોળો જુવાન બે મુઠ્ઠી રાખ થઈ જાય અને નાનકડા બૉક્સમાં એ રાખ ભરીને ફ્યુનરલ ડાયરેક્ટર આવીને એ બૉક્સ પરિવારને સોંપી જાય. કેવી દર્દનાક પરિસ્થિતિ..?? આવાં તો અસંખ્ય પીડાદાયક કિસ્સાઓ અહીં ઠેરઠેર જોવા મળે છે. કોરોનાનાં ચેપનો કોરડો જેના પર વીંઝાયો છે એવા અસંખ્ય મૃત લોકોને મોર્ગને બદલે પ્લાસ્ટિકની સીલબંધ બેગોમાં પેક કરીને ફૂડ ફ્રોઝન કરવાની ટ્રકોમાં સંગ્રહવામાં આવે. કમકમા આવી જાય એવાં દ્ગશ્યો જોયા પછી ગમે એવા બહાદુર અને સ્વસ્થ માણસની પણ ઊંઘ અને ભૂખ બધું જ હરામ થઈ જાય જ ને..?
અમેરિકાના સૌથી વધારે અસરગ્રસ્ત બે રાજ્યો ન્યૂયોર્ક અને ન્યૂ જર્સી છે જ્યાં કોરોનાએ કાળો કેર વર્તાવ્યો છે. ન્યૂયોર્કથી ચાલીસેક માઈલ દૂર અમે ન્યૂ જર્સીમાં સીનીયર હોમ કોમ્પ્લેક્સમાં વન બેડરૂમના એપાર્ટમેન્ટમાં રહીએ છીએ. સીનીયર સિટીઝન્સ હોવાથી આમ પણ અમે હાઇરિસ્ક ઝોનમાં તો છીએ જ…. વળી પાછાં અમારા કોમ્પ્લેક્સમાં બધાં જ ૬૫ વર્ષથી ઉપરની ઉંમરના લોકો રહે અને એ બધાં વયસ્ક લોકોને કોઈક ને કોઈક શારીરિક વ્યાધિ તો હોય જ એટલે અહીં સંક્રમણની પણ પૂરેપૂરી શક્યતા રહે. અધૂરાંમાં પૂરું અમારા જ ફ્લોર પર રહેતા અમારા પાડોશી ગુજરાતી વૃદ્ધ સદગૃહસ્થ કોરોનામાં ઝપટાયા અને ગયા સપ્તાહે જ સ્વધામ શરણ થયા એટલે મનમાં બધાંને એક છૂપો ભય સતાવે… હવે કોનો વારો આવશે ??? ભયના ઓથાર નીચે જીવતાં દિવસો પસાર કરવાનું કેટલું કપરું છે એની કલ્પના થઈ શકે છે…??? ન્યૂ જર્સી કે જ્યાં અમે રહીએ છીએ એમાં દરરોજ કોરોનાના સંક્રમિતો અને મૃત્યુ પામતા લોકોની સંખ્યા વધતી અને વધતી જ જાય છે એટલે ન્યૂ જર્સીયન્સ બધાં ભયથી ત્રસ્ત છે. સૌને સતત એવી ભ્રમણા થાય કે જાણે આપણા બારણાની બહાર મોતનો ફરિશ્તો રાહ જોઇને તો નહિ બેઠો હાય…??? છેલ્લા ૨૨ દિવસથી અમે સ્વયમ એકલવાસ સ્વીકારી લઈને અમારા એપાર્ટમેન્ટમાં નજરબંધ થઈ ગયાં છીએ. એપાર્ટમેન્ટનો દરવાજો બે દિવસે એકવાર બે મિનીટ માટે ગાર્બેજ નાખવા અને અઠવાડિયે એકાદ વખત પાંચ સાત મિનીટ માટે અમારા ડે કેર સેન્ટરમાંથી શાકભાજી અને દૂધ દહીં નાસ્તા વગેરેનો પુરવઠો આપવા આવે ત્યારે જ ખોલ્યો હોય. એ બધો જ સામાન લઈને આવ્યા પછી તરતજ શેમ્પુ અને બોડીવોશથી બે-ત્રણ વાર માથાબોળ સ્નાન કરી લેવાનું.
અમારા સીનીયર હોમમાં લગભગ ૨00થી વધારે ફેમીલીનો વસવાટ છે અને એમાં મોટા ભાગે દંપતીઓ અને કેટલાંક લોકો એકલવાયાં રહેતાં હોય અને એ બધાનાં સંતાનો કે એમના અન્ય પરિવારજનો એમનાંથી દૂર જ રહેતા હોય.
સીનીયરોનો જ અહીં વસવાટ હોવાને લઈને લીઝ મૅનેજમેન્ટ તરફથી સ્વચ્છતાનું ખાસ ધ્યાન રખાય છે સતત ફ્યુમીગેશન્સ કરવા ઉપરાંત રહીશો માટે પણ ઘણાં નિયંત્રણ મૂકાયા છે.
દિપક માતા પિતાનુ એકનુ એક સંતાન. ઘણા ડોક્ટર,ઘણી માનતા, બાધા, દોરાધાગા પછી બાર વર્ષે શારદા શેઠાણીનો ખોળો ભરાયો. પુરૂષોત્તમ શેઠને ત્યાં આનંદ મંગલનો માહોલ રચાઈ ગયો. પુરૂષોત્તમભાઈ કાપડ બજારના જાણીતા વેપારી. વીસ વર્ષની ઉંમરે ગામ છોડી નોકરીની આશાએ મુંબઈ પ્રયાણ કર્યું. ભણતર કાંઈ ખાસ નહિ, બસ મહેનત કરવાની લગન. કાપડ બજારમાં ગાંસડી ઉપાડવાથી કામની શરૂઆત કરી, આપબળે આગળ આવ્યા અને આજે એ જ કાપડ બજારના જાણીતા વેપારી તરીકે માન મોભાના અધિકારી બન્યા. નવ મહિને શારદા શેઠાણીએ પુત્રરત્નને જન્મ આપ્યો, નોકર ચાકરથી ઉભરાતા ઘરમાં બાળકની કિલકારીનો અવાજ ગુંજવા માંડ્યો. લાડલા દિકરાનુ, કુળને આગળ વધારનાર કુળદિપકનુ નામ જ દિપક રાખ્યું. પાણી માંગતા દુધ હાજર થાય એવી દોમ દોમ સાહ્યબીમાં દિપક નો ઉછેર થવા માંડ્યો. ધનની કોઈ કમી નહોતી ને દિપકની કોઈ માંગ અધુરી રહેતી નહોતી. મધનુ એક ટીપું પડેને કીડીઓનુ ઝુંડ જામી જાય એમ દિપક જેમ જેમ મોટો થતો ગયો, લાલચી મિત્રોનુ ઝુંડ એની આસપાસ મંડરાવા માંડ્યું. ટ્યુશન ટિચરોની મહેરબાનીએ જેમતેમ બારમુ ધોરણ પાસ કર્યું અને પિતાની લાગવગે કોલેજમાં પ્રવેશ કર્યો. દિપકની સ્વછંદતાને છુટો દોર મળી ગયો. દુનિયામાં આવી સ્વછંદતાને પોષનારાઓની ક્યાં કમી હોય છે? પારકે પૈસે મોજ કરવી સહુને ગમે છે. પૈસાના જોરે બધું જ ખરીદી શકાય એ અભિમાનમાં રાચતા દિકરાની અધોગતિથી મા નુ દિલ કકળી ઉઠતું, પણ દિકરો કાબુ બહાર હતો, પુરૂષોત્તમભાઈ માટે હાથના કર્યાં હૈયે વાગ્યાં જેવી સ્થિતિ હતી. સીધી સમજાવટની કોઈ અસર થાય એમ નહોતી, છેવટે સીધી આંગળીએ ઘી ના નીકળે તો આંગળી ટેઢી કરવી પડે એ યુક્તિ અજમાવી દિપકને અમેરિકા ભણવા જવાની લાલચ આપી. ડુંગરા હમેશ દુરથી જ રળિયામણા લાગે એમ અમેરિકાની ચમક, વધુ આઝાદી, કોઈની રોકટોક નહિ એ ભ્રમમાં જીવતા દિપકને તો તાલાવેલી લાગી અમેરિકા જવાની. ન્યુયોર્કની કોલંબિઆ યુનિવર્સિટીમાં એડમિશન મળી ગયું. પપ્પાએ જતી વખતે તાકીદ કરી “દિકરા ત્યાં રહેવા, ભણવાનો એક વરસનો બધો ખર્ચ હું ઉપાડીશ, પણ પછી તારે જાતમહેનત કરવી પડશે.અમે ઈચ્છીએ છીએ કે તું જ્યારે પાછો આવે ત્યારે તારૂં જ્ઞાન આપણા ધંધાને વિકસાવવામાં કામ લાગે. અહીં જે છે એ તારું જ છે, એને સાચવવું, એમાં વધારો કરવો અથવા એનુ ધનોત પનોત કાઢવું તારા હાથમાં છે,” દિપકે અમેરિકા આવી કોલેજ કેમ્પસમાં રહી ભણવાનુ શરું કર્યું. વખત જતાં એને જોયું કે અહીં પૈસાદાર કે ગરીબ જેવું કાંઈ નથી વિધ્યાર્થી પાર્ટ ટાઈમ નોકરી કરી પોતાની ફી ભરે છે, કોઈને કોઈની પ્ણ વાતમાં દખલગીરી કરવાની આદત નથી. એક નવી દુનિયાનો અનુભવ થવા માંડ્યો. ૨૦૧૯ સપ્ટેમ્બરના નવા સત્રથી દિપકે કોલંબિઆ યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ શરૂ કર્યો, માર્ચ ૨૦૨૦ અવતાં સુધીમાં દુનિયા કોરોના વાઈરસના ભરડાંમા ઝડપાઈ ચુકી હતી. ચીનથી ફેલાયેલો આ વાઈરસ હવા દ્વારા નહિ પણ માનવ દ્વારા ફેલાતો હતો, કોઈની છીંક, કોઈની ઉધરસથી ફેલાતો વાઈરસ જે વસ્તુ પર હોય એને અજાણતા હાથ લાગે અને એ હાથે આપણે આપણા મોઢાને અડીએ અને આપણે વાઈરસના શિકાર બનીએ. વાઈરસને ફેલાતો અટકાવવા શાળા, કોલેજો, જાહેર પાર્ક, બધું બંધ કરવામાં આવ્યું. દિપક પણ રજા પડતાં પોતાના મિત્ર સાથે એના ઘરે ન્યુયોર્ક રહેવા આવી ગયો. મમ્મી પપ્પાના ફોન પર ફોન આવવા માંડ્યા, “દિકરા તું પાછો આવી જા, દિપકે પણ પાછા જવાની તૈયારી કરવા માંડી, પણ અફસોસ દિપક કોરોનાની ઝપટમાં આવી ગયો. શરદીને બે દિવસ પછી તાવની શરૂઆત અને પાંચ દિવસ પછી સખત તાવ અને શ્વાસ લેવામાં તકલીફ સાથે હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવામાં આવ્યો. વેન્ટીલેટર સાથે જીવન મરણ વચ્ચે ઝોલા ખાતાં દિપકને ડોક્ટરોના અથાક પ્રયત્ને મોતના મુખમાં થી બચાવી લીધો. હોસ્પિટલથી ઘરે જતાં ડોક્ટરે દિપકને કહ્યું, “તમારે હોસ્પિટલમાં રહેવાના તો નહિ, પણ વેન્ટીલેટરના પૈસા આપવા પડશે” દિપકની આંખમાંથી ચોધાર આંસુ સરી પડ્યાં. ડોક્ટર ગભરાઈ ગયા, કહેવા લાગ્યાં, ચિંતા નહિ કરો, અત્યારે સગવડ નહિ હોય તો કાંઈ વાંધો નહિ. અત્યારે સરકાર તરફથી ઘણી જાતની રાહત મળે છે. રડતાં રડતાં દિપકે કહ્યું પૈસાનો તો કોઈ સવાલ નથી. મારા પપ્પા ખૂબ ધનવાન છે, હું એક ફોન કરીશ અને પૈસા તરત હોસ્પિટલના ખાતામાં જમા થઈ જશે, પણ હું ઈશ્વરની જે અવહેલના કરતો હતો, જનમથી હર પળ જે હવા શ્વાસમાં લઈ હું જીવતો હતો, એનો એક પૈસો પણ મેં ચુકવ્યો નથી, ને આજે થોડા દિવસ આ મશીનની મદદથી કૃત્રિમ શ્વાસોચ્છશ્વાસ થી જિવ્યો એનુ આટલું મોટું બિલ!!! જેની આપણે કોઈ કદર નથી કરતાં એ કુદરત, એ જગનિયંતાનુ કેટલું ઋણ આપણી ઉપર છે, જે ક્યારેય ચુકવી શકાય એમ નથી.
(ઈટાલીમાં એક દર્દીનો પ્રસંગ છાપામાં વાંચી, વાર્તા રૂપે નિરૂપણ કર્યું છે.)
વેલેન્ટાઇન. નો ભુગર્ભ અર્થ પ્રેમ છે.પ્રેમ કોઇ પક્ષ,જાતિ,ધર્મ,પાત્ર,સીમાડા,જીવ,નિર્જીવ,સ્વાર્થ ,બદલો જેવા અનેક ઘટકોથી મુક્ત છે.પ્રેમ તો સાધના છે.પ્રેમ તો ઇશ્વર સાથે કોઇપણ માધ્યમથી કરેલી સાચી સંવાદિતા છે.આત્માની જીવ સાથેની દૈવીે ચેતનાની હયાતિનો અહેસાસ અને શુદ્ધ ભાવે ઇશ્વર કૃપાની આભારવશતા માટેનો અવસરનો દિવસ છે. પ્રેમ મંગાય નહીં,પ્રેમ ભીખ નથી. પ્રેમ કર્તવ્ય કરી,પૂણ્ય બળે….પ્રાપ્ત કરાય છે.પાત્રતા પામો એટલે તે તમારા વિચારમાં સુખદ વ્યવહાર બની વર્તનરૂપે…વહેતું ઝરણ બની સ્મિત થઇ વહે…આ પ્રકૃતિગત નિયમ છે.બે શુદ્ધ આત્મા,જીવ,પાત્રોનું કોઇપણ જગ્યાએ,કોઇપણ સ્થળે,કોઇપણે ક્ષણે સહજતાથી થયેલું એકીકરણ છે.આધ્યાત્મિક ભાષામાં કહું તો ભીતર બેઠેલા જીવ નું બીજા હૃદયમાં રહેલાં પરમાત્મા સાથેનું મિલન છે. જે દુન્યવી સંબંધોને નિભાવવા અલગ નામોથી ઓળખાય છે.ગીતામાં દરેક ધર્મ ના શાસ્ત્રોમાં આ વાત કહી છે. દરેકમાં મારો વાસ છે. જો દરેક જીવ માં ઇશ્વર વસે છે..તો તમે જેને ઓળખો,જેને ચાહો,જેને ગમો તે ખુશીરુપે અવતરે છે..આ આનંદ તત્વ છે. તે પ્રેમ છે. ગીતામાં અધ્યાય નવ,શ્લોક29માં શ્રીકૃષ્ણ કહે છે…હું સર્વ પ્રાણીઓ માં છું,સર્વ મારામાં છે અને હું સર્વમાં છું. મતલબ પ્રેમ એ ઇશ્વર સ્વરુપ છે.જાત ને ચાહો.સ્વ ને ચાહો.શુદ્ધભાવ થી ચાહો…આનું નામ…પ્રેમ છે… પ્રેમ તે વિજાતીય આકર્ષણ માત્ર નથી… પ્રેમ માટે કોઇ એક દિવસ ન હોય પરંતુ પળે પળ જેનું અસિત્વ ગું જે છે પ્રેમ છે. તેમાં વધઘટ ન હોય…તેથી કબીરજી કહે છે. घडी चढें,धडी उतरे,वह तो प्रेम न होय अघट प्रेम ही हृदय बसे,प्रेम कहीए सोय..! આવો પ્રેમ વહેતાે રાખીએ…..એજ ખરો પ્રેમ દિવસ…પ્રેમ પર્વ સતત છે..અવિનાશી..છે.. 14/2/2020. જિતેન્દ્ર પાઢ અમેરિકા
7 ફેબ્રુઆરી મતલબ રોઝ ડે છે. આ દિવસે તમે તમારા નિકટના લોકોને તમારી ભાવનાઓ ગુલાબના ફૂલ દ્વારા જાણ કરી શકો છો. રોઝ ડે ના દિવસે ફક્ત પ્રેમી પંખીડા કે પતિ-પત્ની જ ગુલાબના ફૂલ નથી આપતા, પણ તમે દરેક નિકટના લોકોને ફૂલ આપી શકો છો જેને તમે દિલથી માનો છો.
મોટાભાગે જ્યારે પણ પ્રેમની વાત આવે છે તો ગુલાબનો ઉલ્લેખ જરૂર થય છે. ગુલાબ વગર પ્રેમનો એકરાર શક્ય નથી. આજની જીંદગી ખૂબ જ ફાસ્ટ છે. પણ છતા પ્રેમ અને પ્રેમની પરિભાષાને સમય નથી બદલી શક્યો. તેથી પ્રેમનો એકરાર લોકો આજે પણ ગુલાબથી જ કરે છે.
બની શકે કે તે તમારી પુત્રી હોય,
મિત્ર હોય, ટીચર હોય, પપ્પા હોય, મમ્મી કે પછી તમારા દાદા-દાદી. લોકોને ભ્રમ છે કે આ દિવસ પશ્ચિમની દિવસ છે અને તેને ફક્ત યુવા લોકો જ મનાવી શકે છે. પણ એવુ નથી, પણ આ દિવસ તો પ્રેમ, મૈત્રી, વિશ્વાસને બતાવવાનો દિવસ છે અને ત્રણેય વાતો કોઈપણ સંબંધ માટે જરૂરી હોય છે.
હવે એ ભલે મૈત્રીનો સંબંધ હોય કે પ્રેમનો. કે પછી મમતાનો. બસ તમે થોડો ગુલાબના રંગોની પસંદગી કરવી પડશે. તમારા સંબંધોના હિસાબથી. તો ચાલો તમારી આ મુશ્કેલી અમે દૂર કરી દઈએ છીએ. અમે તમને બતાવીશુ કે કોને કયા રંગનુ ગુલાબ આપશો.
જો તમારો કોઈ મિત્ર તમારાથી ઘણા દિવસથી નારાજ છે અને એક લાંબા સમયથી તમે તેની સાથે વાત નથી કરી તો આજથી સારો કોઈ દિવસ નહી હોય તેને મનાવવાનો. તમે તેની પાસે સફેદ ગુલાબ લઈને જાવ અને સ્માઈલ કરો પણ દિલથી સોરી બોલો, પછી જો જો તે બધુ ભૂલીને તમારા ગળે ભેટી પડે છે કે નહી.
જો તમે કોઈની જોડે મૈત્રી કરવા માંગતા હોય તો તમે એ વ્યક્તિની પાસે ‘યલો ગુલાબ’ લઈને જાવ. પછી જો જો તમારી મૈત્રી કબૂલ કર્યા વગર તેનુ મન પણ નહી માને. ભલે પછી એ મિત્ર મેલ હોય કે ફિમેલ તેને તમે તમારી મિત્રતા ફૂલો દ્વારા બતાવી શકો છો.
હવે વારો છે એકરારે-એ-દિલનો. તો તમને બતાવી દઈએ કે જો તમારુ દિલ કોઈને પસંદ કરે છે પણ હજુ સુધી તમે તેને દિલની વાત નથી કરી તો આજનો દિવસ તમારા દિલની વાત કહેવા માટે એકદમ બેસ્ટ છે. તમે પિંક કલરનુ ગુલાબ તમારા પ્રેમી કે પ્રેમીકા પાસે લઈ જાવ.. પછી જો જો તમારે કશુ જ બોલવાની જરૂર નહી પડે.
જો તમે તમારા ગાઢ પ્રેમને કોઈની સામે બતાવવા માંગો છો તો નાનકડું લાલ ગુલાબ હોવુ જોઈએ. હવે એક લાલ ગુલાબ લઈને બસ તમારા લવિંગ પર્સન પાસે પહોંચી જાવ પછી જુઓ એ વ્યક્તિ તમરા પ્રેમના બદલામાં તમને કેટલો પ્રેમ આપે છે.
લાલ ગુલાબ ફક્ત હસબંડ વાઈફ કે પછી લવર્સ જ નથી આપતા પણ એક પાંચ વર્ષની પુત્રી પણ પોતાના પિતાને રેડ રોઝ આપી શકે છે કે પછી એક 20 વર્ષનો પુત્ર પણ પોતાની 50 વર્ષની મમ્મીને આપી શકે છે.
તો પછી મિત્રો મોડુ ના કરશો.. એક સુંદર ગુલાબ લઈને પહોંચી જાવ તમારા વ્હાલાઓ પાસે. પછી જો જો આજનો દિવસ તમારા સુંદર દિવસ તરીકે યાદગાર બની જશે.
પ્રતાપને કહ્યું તો ખરૂં કે અમેરિકા જઈને સર્જરી કરાવવા માટે ખર્ચો બહુ થાય એટલે તેની ઈચ્છા મુંબઈ જઈ તેમ કરવાની છે પણ તેને એ પણ ખબર હતી કે તેના મામા આ વાત માનવાના નથી અને તેને અમેરિકા લઇ જઈ સર્જરી જરૂર કરાવશે. તો પણ એકવાર તે વિષે વિસ્તૃત ચર્ચા કરવી જરૂરી છે તેમ નિરાલીને લાગ્યું. પણ તે માટે યોગ્ય સમયની રાહ જોવી રહી.
આ બાજુ નિરાલીના મામા ચંદ્રેશભાઈએ નિરાલીની સર્જરી માટે અમેરિકા જવા શું શું કરવું તે માટે પહેલા તો ડો. શાહને મળીને વિગતવાર વાત કરી. ડો. શાહનો પણ અભિપ્રાય હતો કે ભલે નિરાલીની ઈચ્છા મુંબઈ જઈ સર્જરી કરાવવાની છે તો પણ તેના સ્તનોનું કેન્સર એટલું પ્રસરી ગયું છે કે કદાચ મુંબઈમાં તેની યોગ્ય સારવાર ન પણ મળે. જ્યારે અમેરિકામાં તો હવે ન કેવળ કેન્સરનો ઈલાજ આગળ વધી ગયો છે, સર્જરી પણ સહેલી થઇ ગઈ છે પણ સાથે સાથે સર્જરી બાદની પ્રક્રિયા પણ સારી રીતે પાર પડે છે. વળી સ્તન પ્રત્યારોપણની પ્રક્રિયા પણ સારી વિકસી છે.
વધુ ચર્ચા બાદ ડો. શાહે કહ્યું કે અમેરિકાની એમ.ડી.એન્ડરસન હોસ્પિટલ કેન્સરના ઉપચાર માટે બહુ જાણીતી છે. ત્યાંના ડો. ભુવન ભક્તા બહુ જ કાબેલ ડોક્ટર છે અને સ્તન પ્રત્યારોપણ નિષ્ણાત છે. તેઓ ન કેવળ સર્જરી દરમિયાન પણ ત્યારબાદ પણ તેમના દર્દીઓની ખાસ સંભાળ લે છે. તેમાંય કોઈ પોતાના દેશ ભારતમાંથી આવ્યું હોય તો તેની પ્રત્યે જરા વધુ લગાવ રહે છે કારણ તેઓ ભારતીય તો છે ઉપરાંત ભારતથી આવતા લોકો માટે અમેરિકા અને અમેરિકન હોસ્પિટલ માટે કેવી મૂંઝવણભરી સ્થિતિમાં હોય છે તે સમજે છે એટલે તેવા દર્દીઓને તેઓ પોતાના કુટુંબીજન ગણી થોડીક વધુ દરકાર કરે છે. યુવાન વયે જ તેમણે અમેરિકામાં સારી નામના મેળવી છે. તેમના મામા જે ભાવનગરમાં રહે છે તેઓ મારા મિત્ર છે કારણ અમે એક શાળામાં એસ.એસ.સી સુધી ભણ્યા હતાં અને ત્યારબાદ પણ અમારો સંપર્ક ચાલુ રહ્યો છે. તેમને કારણે જ ડો. ભક્તા મને ઓળખે છે, તેમની સાથે અગાઉ કેન્સર બાબતની સલાહ માટે ફોન ઉપર વાતચીત થઇ હતી ત્યારે મારી સાથે જે રીતે વિનયથી વાત કરી હતી તે પરથી મને તેની ભારતીયતા અને તેનામાં રહેલી ભારતની સંસ્કૃતિ ખયાલ આવી ગયો હતો.
ચન્દ્રેશભાઇએ ડો. શાહને વિનંતી કરી કે તેઓ ડો. ભક્તા સાથે વાત કરી બધા રિપોર્ટ મોકલાવે અને તેમનો અભિપ્રાય માંગે કે શું સર્જરી કરવામાં જોખમ છે? સફળતાની તક કેટલી? સર્જરી કરવાની હોય તો ક્યારે? વળી કેટલો ખર્ચો થાય તે પણ અગત્યનું છે તો તે માટે પણ જો જાણકારી મળે તો સારૂં.
ચાર-પાંચ દિવસ સુધી ડો. શાહ તરફથી કોઈ માહિતી ન મળી એટલે ચંદ્રેશભાઈથી ન રહેવાયું અને ડો. શાહને ફોન કર્યો.
‘ડો. સાહેબ, શું અમેરિકા વાત થઇ? કોઈ પ્રતિભાવ?’
‘ચંદ્રેશભાઈ, ડો. ભક્તા થોડા વ્યસ્ત હતાં એટલે રિપોર્ટસ જોયા ન હતાં પણ આજ સાંજ સુધીમાં તેઓ જોઇને પોતાનો અભિપ્રાય આપશે. મેં જે માહિતી ફોન ઉપર આપી તે પરથી ડો. ભકતાને લાગ્યું કે પૂરા રિપોર્ટ્સ જોયા બાદ જ તેઓ કશું કહી શકશે. એટલે હજી બે દિવસ રાહ જોઈએ. પરમ દિવસે હું તેમની સાથે વાત કરીશ.’
બે દિવસ પછી ડો. શાહે ચંદ્રેશભાઈને કહ્યું કે ડો. ભક્તાના મતે કેસ બહુ સરળ નથી પણ ન ઉકલે તેવો પણ નથી. તેમની પાસે આવા એક બે કેસ આવેલા હતાં અને ઈશ્વરકૃપાએ તે બધા સફળ રહ્યાં છે એટલે ડો. ભક્તાને વિશ્વાસ છે કે નિરાલીના કેસમાં પણ તેઓ સર્જરી કરી શકશે. તમે અન્યો સાથે ચર્ચાવિચારણા કરીને તમારો નિર્ણય જણાવો એટલે હું ડો. ભક્તા સાથે ફરી વાત કરી શકું.
ચર્ચાની શી જરૂર છે તેમ માનવા છતાં વાત તો કરવી પડે કારણ કે દીકરીને તો ખરૂ પણ તેની મા સરલાને પણ સમજાવીને હા કરાવવી પડે.
‘પપ્પા, શા માટે તમે અમેરિકા જઈ મારી સારવાર કરાવવા માંગો છો? એક તો અજાણ્યો દેશ અને ત્યાં જવાઆવવાનો અને સર્જરીનો કેટલો ખર્ચો થશે તે વિચાર્યું? વળી મુંબઈમાં પણ જો આ સારવાર થતી હોય તો પછી આટલે દૂર જવાની શી જરૂર છે?’
‘જો નિરાલી, તારી લાગણી હું સમજી શકું છું. પણ ડો. શાહે જ સલાહ આપી છે કે મુંબઈ માટે તારો કેસ વધુ મુશ્કેલ છે જ્યારે અમેરિકાના ડો. ભક્તા એક તો એક હોશિયાર યુવા ડોક્ટર છે અને વળી ડો. શાહ તેને ઓળખે પણ છે. તેણે તારા બધા રિપોર્ટસ જોયા બાદ જ ડો. શાહને ફોન ઉપર જણાવ્યું કે તેમના મુજબ આ એક થોડો મુશ્કેલ કેસ છે પણ તે અસંભવ નથી. સર્જરી થાય એમ છે.’
‘પણ ત્યાનો ખર્ચો?’
‘તેની તું ચિંતા ન કર. આ તારા બાપે તે માટે યોગ્ય વ્યવસ્થા કરી છે. મારે તો બસ મારી દીકરી સાજી થાય અને ઘરમાં હળવું વાતાવરણ બની રહે એ જ જોવાની ઈચ્છા છે. તારૂં શું કહેવું છે સરલા?’
‘તમે જે નિર્ણય લેશો તે સમજી વિચારીને જ લેશો એટલે મારે કશું કહેવા જેવું નથી. હા, નિરાલીએ સંમત થવું જરૂરી છે.’
તે દિવસે તો વાત ત્યાં જ અટકી ગઈ પણ બે દિવસ પછી ફરી એકવાર ચંદ્રેશભાઈએ આ બાબત ચર્ચા કરી અને વધુ ભાર દઈને પોતાની વાત મૂકી. નિરાલીને લાગ્યું કે હવે મારે તેમની સાથે સંમત થવું જ પડશે એટલે કમને અમેરિકા જઈ સર્જરી કરાવવાની હા પાડી .પણ આ વાત પ્રતાપને તો જણાવવી જ રહી એટલે ફોન કરી બધી વિગતો આપી અને કહ્યું કે આશા રાખું છું કે બધું ઠીક થાય.
‘અરે તને કશું નહીં થાય. તું હેમખેમ સાજી થઇ પાછી આવશે તેની મને ખાત્રી છે.’
‘બસ, મને તારી પાસેથી આ શબ્દોની જ આશા હતી. મારા સ્વાસ્થ્ય માટે પ્રભુને પ્રાર્થના કરજે. ત્યાં ગયા પછી હું તારી સાથે વાત ન પણ કરી શકું તો તું ચિંતા ન કરતો. અનુકુળતાએ સમાચાર મોકલાવીશ.’
અમેરિકાની એમ.ડી.એન્ડરસન હોસ્પિટલની ભવ્યતા જોઇને નિરાલી એક્દમ અવાચક થઇ ગઈ. વિશાળ વિસ્તારમાં ફેલાયેલી આ હોસ્પિટલ એક ભૂલભૂલામણી સમાન હતી અને અજાણી વ્યક્તિને સમજ ન પડે કે ક્યા જવાનું અને કેવી રીતે જવાનું. એ તો ડો. શાહે ડો. ભક્તા સાથે વાત કરીને ચંદ્રેશભાઈ અને નિરાલીના આગમનની બધી વિગતો આપી હતી એટલે જ્યારે ચંદ્રેશભાઇએ તેમને પહોંચ્યાના બીજે દિવસે ફોન કર્યો ત્યારે તેમણે કોઈ ચિંતા ન કરવા કહ્યું. ચંદ્રેશભાઈના સારા નસીબે તેમના સાળાના ભાઈ મયુરભાઈ તે જ શહેરમાં રહેતા હતાં એટલે રહેવાની વ્યવસ્થા અને અન્ય સગવડની ચિંતા ન હતી. મયુરભાઇએ તો કહી દીધું કે મારા ભાઈની ભાણી એટલે મારી ભાણી. હવે તમારે કોઈ ચિંતા નહીં કરવાની. આ તમારૂં જ ઘર છે એટલે નિ:સંકોચ રહેશો. પરદેશમાં આપણું કોઈ મળી જાય ત્યારે તેનો આનંદ અવર્ણનીય હોય છે તેમાંય આ તો સાળાનો ભાઈ જેની ઓળખાણ તો હતી જ એટલે ચંદ્રેશભાઈ પણ નચિંત હતાં.
ત્યાર પછી તો ડો. ભક્તાની મુલાકાત, તેમનો સૌમ્ય સ્વભાવ અને શાંત ચિત્તે તેમની સાથે કરેલી વાતોથી નિરાલીએ એક નવો જ અનુભવ કર્યો. યુવાન ડોક્ટરનું વ્યક્તિત્વ જ તેને માટે કોઈ અનન્ય અનુભૂતિ હતી. તેમની વાતો વચ્ચે તેનું ધ્યાન તેમના મુખ પર જ સ્થિર થઇ જતું અને કેટલીક વાતો તેની ધ્યાન બહાર જતી. પણ તેની તેને ચિંતા ન હતી કારણ પપ્પાએ આ બધું સાંભળીને સમજવાનું હતુંને. ડો. ભક્તાએ આગળ શું કરવાનું છે તે સમજાવ્યું. એ પ્રમાણે બીજે દિવસે નિરાલી હોસ્પિટલમાં દાખલ થઇ અને ત્યાર પછી જે બધી પ્રક્રિયાઓ કરવાની હતી તે સમયસર થઇ અને આ બધામાં લગભગ ચાર-પાંચ દિવસ વીતી ગયા.
બધા પરિક્ષણો બાદ ડો. ભક્તાને સંતોષ થયો એટલે અંતે સર્જરીનો દિવસ પણ નક્કી થઇ ગયો.
પણ આ બધી પ્રક્રિયા દરમિયાન નિરાલીને ડો. ભક્તાને રોજ મળવાનું બનતું અને ન જાણે કેમ પણ તેમને રૂબરૂ જોતા જ તેનું મન વિચલિત થઇ જતું. જ્યારે તે તપાસવા સ્પર્શ કરતા ત્યારે તેને એક કોઈ જુદી જ લાગણી થઇ આવતી. આ કેવી લાગણી છે? આવું ક્યારેય નથી અનુભવ્યું, પ્રતાપ સાથે પણ નહીં. તો શું આ કેવું આકર્ષણ છે? શું ડો. ભક્તા પણ આવી કોઈ લાગણી તેને માટે અનુભવતા હશે? તે એકલી પડતી ત્યારે પોતાની જાતને કોસતી કે તું અહી તારા ઈલાજ માટે આવી છે અને તેનો વિચાર કરવાને બદલે મનમાં કેવા વિચારો કરે છે? તો તેનું બીજું મન કહેતું કે તારી આ ઉંમર જ તને આમ કરાવે છે અને તેમાં કશું ખોટું નથી.
આ બધા વિચારોને કારણે તે અવારનવાર શૂન્યમનસ્ક થઇ જતી. ચંદ્રેશભાઇ સમજતા કે તે સર્જરીના વિચારે શૂન્યમનસ્ક થાય છે એટલે તે નિરાલીને આશ્વાસન આપતા કે તું ચિંતા ન કર બધું ઠીક થઇ જશે. નિરાલી પણ તે સાંભળી શુષ્ક સ્મિત કરી લેતી.
નિર્ધારિત સમયે સર્જરી થઇ અને સ્તન પ્રત્યારોપણનું કાર્ય પણ સારી રીતે પાર પડ્યું. થોડા દિવસ પછી બધી રીતે ચેકઅપ કર્યા બાદ ડો. ભક્તાએ ALL WELL કહી રજા આપી. ત્યારબાદ સર્જરી પછીની બે-ત્રણ ચકાસણી બાદ ડો. ભક્તાએ ભારત પાછા જવાની રજા આપી. સાથે સાથે ડો. શાહને વિગતવાર સૂચનાઓ આપતો કાગળ પણ આપ્યો જેથી યોગ્ય દવાઓ અપાતી રહે અને નિયમિત ચેકઅપ થતું રહે.
એક બાજુ વતનપરસ્તીનો આનંદ હતો તો બીજી બાજુ ડો.ભક્તાની યાદો વારંવાર નિરાલીના મનને વિચલિત કરી દેતું હતું. પણ ક્યા આવી મહાન વ્યક્તિ અને ક્યાં એક નાદાન ભારતીય યુવતી. એટલે પરાણે તે તેમના વિચારોને હટાવતી પણ તે પણ થોડોક સમય. વળી પાછું તેનું પુનરાવર્તન.
આવ્યા બાદ ડો. શાહને બધી વિગતો જણાવી અને ડો. ભક્તાની સૂચનાવાળો કાગળ પણ આપ્યો.
થોડા દિવસ બાદ ડો. શાહે ચંદ્રેશભાઈને કહ્યું કે ડો. ભક્તાએ નિરાલીની તબિયત માટે તમને ફોન કરવા કહ્યું છે. ચંદ્રેશભાઈને થોડી નવાઈ તો લાગી પણ આ ડો. ભક્તાની પ્રણાલી છે એમ જાણ્યું એટલે ઘરે જઈ ફોન કર્યો. ઔપચારિક પૃચ્છા પછી તેમણે નિરાલી સાથે વાત કરવાની ઈચ્છા દર્શાવી એટલે ચંદ્રેશભાઈએ ફોન નિરાલીને આપ્યો.
મારી સાથે શું વાત કરવાની હશે તે નિરાલીને ન સમજાયું. જેવો તેમનો અવાજ સંભળાયો કે તેણે ફરી અમેરિકામાં અનુભવ્યો હતાં તેવા સ્પંદનો અનુભવ્યા અને એકાદ મિનિટ બોલી ન શકી. સામેથી અવાજ આવ્યો કે નિરાલી ખોવાઈ ગઈ કે શું? એટલે તે સાબદી થઇ ગઈ અને બોલી કે ના પણ તમે મારી સાથે વાત કરવા કહ્યું એટલે જરાક વિચારમાં પડી ગઈ હતી.
સામેથી જવાબ આવ્યો કે તબિયતની વાત કરવાનું તો બહાનું હતું. હવે હું જે કાંઈ કહીશ તે કદાચ તને અજુગતું લાગે તો માફ કરજે પણ તારા ગયા પછી મને તારા એક દર્દી તરીકે નહીં પણ એક સમજદાર યુવતી તરીકેના વિચાર આવતા. કેટલીયે વાર હું જ્યારે એકલો હોઉં ત્યારે તું મારી નજર સમક્ષ આવીને ઊભી રહેતી. મારી કારકિર્દીમાં હું કેટલીયે યુવતીના સંપર્કમાં આવ્યો છું પણ તારા તરફ જે ખેંચાણ અનુભવ્યું છે તે અન્ય કોઈ માટે નથી અનુભવ્યું. પણ શું આવી લાગણી તને મારા માટે હશે? બસ, આવા વિચારોમાં આટલો સમય કાઢ્યા બાદ આજે લાગ્યું કે મારે વાત તો કરવી જ રહી. જો તું પણ આમ અનુભવતી હોય તો ઠીક બાકી હું તને મળ્યો હતો એક ડોક્ટર તરીકે એટલું જ યાદ રહેશે.
આ બધું સાંભળ્યા બાદ નિરાલીની મન:સ્થિતિ બદલાઈ ગઈ. શું જવાબ આપવો તે તેને ન સમજાયું એટલે પછી ફોન કરીશ એમ કહી વાત ટાળી. હવે નિરાલીની બેચેની વધી ગઈ જે ચંદ્રેશભાઇના ધ્યાનમાં આવ્યું એટલે પૂછ્યું કે ડો. ભક્તાએ શું વાત કરી? તબિયત વિષે પૂછતાં હતાં એમ તો કહ્યું પણ એક પિતાની નજરમાંથી દીકરીની બેચેની છૂપી નાં રહી. બહુ પૂછ્યા બાદ ધીમે ધીમે નિરાલીએ પોતાનું મન ખુલ્લું કર્યું અને ડો. ભક્તા પણ તેમ જ અનુભવે છે એમ કહ્યું. બધી વાત સાંભળ્યા બાદ ચંદ્રેશભાઈએ નિરાલીને પૂછ્યું કે તારા મનમાં શું છે?
‘પપ્પા, આ માટે તમારે વિચાર કરવાનો. એક દીકરીને પરદેશ મોકલવા મન માનશે?’
‘જો બેટા, ગમે ત્યારે તને વિદાય કરવાની છે. હવે તો અમેરિકા ક્યા દૂર છે? હા, આપણા શહેરમાં તું હોત તો જુદી વાત હતી પણ જો કોઈ સાથે તારી જિંદગી સારી રીતે વીતે તો અમને તેનો સંતોષ અને આનંદ થાય. તું બસ હા પાડ એટલે વાત આગળ ચલાવું.’
કશું બોલ્યા વગર નિરાલી સ્મિત સાથે ચંદ્રેશભાઈને વળગી.
તરત જ ચંદ્રેશભાઇએ ફોન ઉપાડી ડો. ભક્તાને પૂછ્યું, ‘જમાઈરાજ, ભારત ક્યારે આવો છો નિરાલીનું અપહરણ કરવા?’
પ્રતાપ નિરાલીની બાબતે હંમેશા ચિંતીત રહેતો એટલે કાયમ જ અજયને પુછતો નિરાલીનાં શું સમાચાર?
પ્રતાપના સવાલના જવાબમાં અજયે કહ્યું હતું કે નિરાલીના રિપોર્ટ એક બે દિવસમાં આવી જશે પણ પ્રતાપનું મન બેચેન હતું કે કેવા રિપોર્ટ હશે? બધું ઠીક હશે એમ મન તો મનાવ્યું પણ અજંપાએ તેનો કેડો ન મુક્યો. હવે તો નિરાલીને રૂબરૂ મળીશ ત્યારે મને શાંતિ થશે માની પ્રતાપ શનિ-રવિની રજાનો લાભ લઇ અંકલેશ્વર પહોંચી ગયો અજયની જાણ બહાર.
આમ અચાનક પ્રતાપને મળવા આવેલો જોઇને નિરાલી ચમકી. એકદમ શું થયું હશે કે આવ્યો?
‘કેમ આમ અચાનક? કોલેજ છોડી દીધી કે શું?’
‘ના, બસ. ઘણો વખત થયો તને મળ્યાને અને તારી તબિયતની વિષે જાણવા મળે એટલા માટે આવ્યો છું. તારા રિપોર્ટસ આવી ગયા?’
‘હા કાલે જ આવ્યા.’
‘બધું ઠીક છે ને?’
‘મને ખબર છે કે તને મારી બહુ ચિંતા છે પણ જે હકીકત છે તેને આપણે સ્વીકારવી જ રહી.’
‘પણ હકીકત શું છે તે જાણ્યા વગર સ્વીકારવાની વાત જ કેમ થાય?’
‘રિપોર્ટ પ્રમાણે મને ત્રીજા તબક્કાનું બંને સ્તનમાં કેન્સર છે.’
આ સાભળી ક્ષણભર પ્રતાપ અવાક થઇ ગયો. શું કહેવું તેની તેને સમજ ન પડી. પણ પછી સ્વસ્થ થઇ બોલ્યો, ‘શું? ના હોય. કોઈ ભૂલ તો નથી થઇ ને?’
‘આવી મોટી તાતા કેન્સર રિસર્ચ સેન્ટર, કે જ્યાં રાત દિવસ કેન્સરની જ વાત થતી હોય અને અનેક લોકોની તપાસ થતી હોય ત્યાં શું મારા જ કેસમાં ભૂલ થાય? પ્રતાપ, તું તો સમજદાર વ્યક્તિ છે. હકીકતને સમજીને તેનો સ્વીકાર કરવો તે જ આપણી સાચી સમજ છે.’
‘હા, પણ આ રિપોર્ટનો અર્થ શું? ત્રીજો તબક્કો એટલે શું? કેટલું જોખમ અને શું ઉપાય?’
‘ત્રીજો તબક્કો એટલે બંને સ્તનોમાં બગાડ. તેનો એક જ ઉપાય અને તે સર્જરી કરી બંને સ્તનોને કાઢી નાખવા પડે.’
‘ઓહ, આ તો જોખમભર્યું હશે. શું સર્જરી પછી કોઈ ગંભીર પરિણામ? અને આ સર્જરીમાં બચવાના ચાન્સ?’
‘બચવાના ચાન્સ ખરા.’
‘મને ખાત્રી છે કે સર્જરી સફળ રહેશે અને તું બચી જશે. ત્યાર પછી આગળ શું કરવું તેનો વિચાર કરવા ઘણો સમય છે.’
‘તાતા કેન્સર રિસર્ચ સેન્ટરના ડોકટરોને પણ વિશ્વાસ છે કે સર્જરી સફળ રહેશે અને ત્યાર બાદ મને નવું જીવન મળશે, પણ આ શારીરિક ખોડ તો જિંદગીભર રહેવાની. એક સ્ત્રી માટે તે ન હોવાનો અહેસાસ જ વ્યથિત કરી શકે છે અને તેમાય મારા જેવી યુવાન વયની મહિલા માટે તો ભવિષ્ય અંધકારમય બની રહે.’
‘પણ તને શું લાગે છે? ડોકટરોનો વિશ્વાસ એક તરફ અને તારી આંતરિક સોચ બીજી તરફ. તું જો મન મક્કમ કરી આગળ વધશે તો આ સર્જરીમાં કોઈ બાધા નહિ આવે અને તને નવું જીવન મળશે તે સત્ય બની રહેશે.’
‘હા, નવું જીવન તો મળશે પણ તે વિના સ્તનોનું તે વિચાર જ મને મૂંઝવી નાખે છે. કદાચ મારા જીવનનો મકસદ જ બદલાઈ જશે અને તે શું હશે તે પણ મને ખબર નથી અને વિચારી પણ નથી શકતી. હા, એટલું જાણું છું કે આપણે જેટલા શ્વાસ લખાવીને આવ્યા છીએ તેથી એક પણ વધુ કે ઓછો શ્વાસ આપણે લેવાના નથી.’
‘તારી આ ફિલસુફીવાળી વાત તને મુબારક. પણ તારે એ વિચારવું રહ્યું કે સર્જરી કર્યા વગર જીવવું કે સર્જરી કર્યા બાદ વિના સ્તનોએ જીવવું. મને તો લાગે છે કે બહેતર એ જ છે કે સર્જરી કરી જીવન જીવી લેવું.’
‘સર્જરી કરાવું કે નહીં તે માટે તો હજી મારે ઘણો વિચાર કરવાનો છે, કર્યા પછીની માનસિક સ્વસ્થતા માટે. મારે મારા ઘરના સાથે ચર્ચા કરી તેમને પણ હકીકતનો સ્વીકાર માનસિક રીતે તૈયાર કરવા પડશે.’
‘હા, એ વાત તો સાચી. પણ તું હિંમત બનાવી રાખજે. જરૂર પડે તો હું પણ તને સાથ દેવા તારા ખભા સાથે મારો ખભો મિલાવી ઉભો રહેવા તૈયાર છું.‘
‘મને તારી લાગણીનો અહેસાસ છે. માટે જ તો તું આમ અહી દોડી આવ્યો. નહીં તો ફોન કરીને પણ સમાચાર પૂછી શકતે. મેં તો અજયભાઈને પણ ફોન કરી આજે આ સમાચાર આપ્યા હતા અને તને પણ તે જણાવવા કહ્યું હતું પણ લાગે છે કે અજયભાઈ તને કાંઈ કહે તે પહેલાં તું અહી આવવા રવાના થઇ ગયો હશે એટલે જ તું હકીકતથી અજાણ છે.’
‘હા, મેં બે દિવસ પહેલા અજયને પૂછ્યું હતું ત્યારે તેણે કહ્યું કે હજી બે દિવસ પછી રિપોર્ટ આવશે અને ત્યારે નિરાલી ફોન કરી જણાવશે. પણ તારા ફોનની રાહ જોવાની ધીરજ ન હતી એટલે એમ કહેને કે દોડી જ આવ્યો.’
‘તારી લાગણી બદલ આભાર.’
‘મિત્રો વચ્ચે આભાર કે માફીની ગુંજાઈશ નથી રહેતી. સિવાય કે તું હજી મને તારો મિત્ર ન માનતી હોય.’
‘અરે, એમ તે કાંઈ હોતું હશે? તું ગયો ત્યારે અમસ્તું જ તને અંકલેશ્વર સ્ટેશને મુકવા આવી હતી?’
‘હા, મને ત્યારે જ લાગ્યું કે તારું ત્યાં આવવાનું ખાસ કારણસર હશે પણ ત્યારે તે સમજાયું નહીં. પછી મને થોડોક અંદાજ આવ્યો. પણ તારો મારા પ્રત્યે એક મિત્રનો ભાવ છે કે તેથી વધુ તેનો વિચાર તે વખતે કરવો યોગ્ય ન હતો. પણ અંદરથી તો તારા માટે એક અન્ય લાગણીએ જન્મ લઇ લીધો હતો જે વ્યક્ત કરૂ તે પહેલા તારી તબિયતના સમાચારને કારણે અટકી ગયો.’
‘હું સમજી શકું છું કે તને મારા માટે મિત્ર કરતાં કશીક વધુ લાગણી છે. ના, ચમકતો નહીં. અજયભાઇએ મને આ બાબત ચોખ્ખા શબ્દોમાં નહીં પણ અછડતી વાત કરી હતી. પણ અમે સ્ત્રીઓ છઠ્ઠી ઇન્દ્રિય ધરાવીએ છીએ લાગણીની બાબતમાં અને તે પણ સામે ઉભેલા પુરુષ માટે તો તે ખાસ જાગૃત થઇ જાય છે.’
‘તો મારા માટે તારી આ છઠ્ઠી ઇન્દ્રિય શું કહે છે?’
‘હવે અત્યારે તે જાણવા માટે યોગ્ય સમય નથી. હવે તો એક જ વાત પર વિચાર કરવાનો છે અને તે છે સર્જરી.’
‘તો સર્જરી માટે મુંબઈ જવું પડશેને?’
‘ના, મારા પપ્પા તો મને અમેરિકા, હ્યુસ્ટન મોકલી ત્યાંની ઉત્તમ કેન્સર હોસ્પિટલમાં લઇ જઈ આ સર્જરી કરાવવા માંગે છે. તે સર્જરી સાથે કૃત્રિમ સ્તન પણ મુકાઈ જશે.
۞ Disclaimer : This blog is not for any commercial purposes.
The entries posted on this blog are purely with the intention of sharing personal interest in gujarati literature/sahitya without any intention of direct or indirect commercial gain.
